Van oudsher is de vastentijd een periode waarin katholieken zich focussen op minder materiële zaken en het innerlijke. "Tijdens carnaval gaan ze nog een laatste keer goed feesten en de voorraden opdrinken", vertelt Frank Bosman, cultuurtheoloog aan de Universiteit van Tilburg. "Daarna volgen veertig dagen sober leven; zonder vlees, alcohol en snoep."

Kinderen kregen vroeger een vastentrommeltje, waarin ze snoepjes die ze in die periode kregen konden bewaren. Bosman: "Als je strenge ouders had, mocht je er met Pasen pas uit eten. Van minder strenge ouders mocht het trommeltje op zondag open, op die dag werd er namelijk niet gevast."

Bosman vermoedt dat er in ons land niet veel mensen meer zijn die de vastentijd in acht nemen. "Vasten en detoxen op andere momenten doen we daarentegen steeds vaker", aldus Bosman. "Een maand geen alcohol, minder vlees eten, niet snoepen."

Dat vasten positieve effecten heeft op het lichaam, blijkt onder andere uit onderzoek onder mannen van de traditionele Afrikaanse Hadza-stam. "Zij eten in het droge seizoen soms lange tijd maar 800 calorieën. En in het natte vruchtbare seizoen soms wel 6.000 calorieën", vertelt Hanno Pijl, hoogleraar en internist-endocrinoloog in het LUMC.

Volgens Pijl valt op dat zij in het karige seizoen een soort verjongingsproces doormaken. "De stofwisseling schakelt over van groei en reproductie naar onderhoud en herstel. Oude, beschadigde celresten worden gebruikt als brandstof."

Eten als de Hadza kan in onze cultuur niet. Maar volgens de Engelse arts Michael Mosley zijn er andere manieren van vasten die wél makkelijker in ons leven in te passen zijn. Hij schreef er verschillende boeken over, waaronder Het 8-weekse bloedsuikerdieet, Het vastendieet en De snelle 800.

De snelste manier is volgens hem om gedurende acht weken dagelijks niet meer dan 800 kilocalorieën te eten. Het nadeel is dat het lastig vol te houden is. Maar volgens Mosley levert het vastendieet ook goede resultaten op. Dat dieet wordt ook wel de 5:2-methode genoemd: vijf dagen in de week 'gewoon' eten en twee dagen vasten.

Op de vastendagen eet je zo goed als niets: water, thee en koffie en twee kleine maaltijden per dag. Bijvoorbeeld met wat groenten, kip, vis, yoghurt of fruit. Op zo'n vastendag eet je als vrouw niet meer dan 500 kilocalorieën en mannen niet meer dan 600 kilocalorieën. Doordat je de dag na de vastendag weer gewoon mag eten, is het makkelijker vol te houden dan een aangesloten vastenperiode.

Volgens Pijl is het zeer de vraag of twee dagen per week een optimale periode is om de positieve effecten van vasten te maximaliseren. Maar dat vasten kilo's laat verdwijnen, staat volgens Pijl en Mosley als een paal boven water.

Volgens Mosley en Pijl werkt zo'n crashdieet niet averechts. Mosley: "Het is een mythe dat ons lichaam in de spaarstand gaat wanneer we snel veel gewicht verliezen."

Ook hoogleraar Martijn Katan bestrijdt dit hardnekkige misverstand. In zijn boek Voedingsmythes beschrijft hij dat je weliswaar minder energie verbruikt als je minder weegt, maar dat als je evenveel gaat eten als vroeger, je niet zwaarder wordt dan vroeger.

Dat wil overigens volgens de deskundigen niet zeggen dat ieder (crash)dieet fantastisch is. De meeste diëten - en zeker crashdiëten - zijn juist ongezond, omdat je er essentiële voedingsstoffen mee mist. Iets om ook rekening mee te houden bij het vasten.