Het op een na beste pensioenstelsel ter wereld (volgens een ranglijst van Mercer) is niet meer van deze tijd, vinden veel deskundigen. Zo'n gezamenlijke pot waar iedereen aanspraak op maakt, past bij mensen die veertig jaar in dezelfde sector in loondienst werken. En is minder toegerust op de huidige tijd waarin mensen nog wel eens van beroep en dus ook pensioenfonds wisselen. Of een deel van hun loopbaan als zzp'er werken.

Ook groeiden pensioenen in de afgelopen tien jaar niet mee met inflatie, terwijl pensioenfondsen goede rendementen behaalden met hun beleggingen. Een lastig uit te leggen contrast. Afgelopen winter was het overigens juist andersom. Na beleggingsverliezen en bij een hoge rente werden pensioenen toch verhoogd. Dat kwam allemaal door de grote invloed van de rente in het oude stelsel. Een pensioen dat stijgt als het belegd vermogen van pensioenfondsen meer waard wordt, is beter uitlegbaar, vinden deskundigen.

In het oude stelsel werd beloofd: je krijgt ongeveer 70 procent van je gemiddeld verdiende loon als pensioen. Die belofte volhouden bleek met de lage rente lastig. In het nieuwe stelsel is het doel hetzelfde, maar wordt de belofte losgelaten. Daardoor hoeven pensioenfondsen geen megabuffers aan te houden. En kan dat geld je pensioen in.

Dat kan nog wel even duren. Pensioenfondsen krijgen tot 2028 de tijd om over te stappen op het nieuwe pensioen. Dan ga je niet alleen opbouwen in je eigen persoonlijke potje, maar wordt waarschijnlijk ook je oude pensioenopbouw meeverhuisd. 1.500 miljard euro opbouw wordt zo verdeeld in 20 miljoen persoonlijke potjes. Omdat dit nogal een complex karwei is, kan niet elk pensioenfonds dit tegelijk doen.

Casinopensioen wordt het nieuwe pensioen ook wel genoemd door critici. Tegenstanders van de hervorming huiveren ervan dat pensioenopbouw directer wordt beïnvloed door prestaties op de beurs. In het oude stelsel werd afgelopen jaar ondanks beleggingsverliezen van 10 tot 20 procent het pensioen juist flink verhoogd. Dit kwam door de hogere rente. Bij het nieuwe pensioen hadden pensioenen mogelijk gekort moeten worden. Maar het is ook zo dat pensioenen dan in alle goede beleggingsjaren in de afgelopen tien jaar juist vaker waren verhoogd.

Om al te heftige impact van de beurs op je pensioen te voorkomen, zijn er maatregelen genomen. Zo worden winsten en verliezen uitgesmeerd. En wordt voor ouderen dicht bij hun pensioenleeftijd minder risicovol belegd. Daardoor zullen zij in een slecht beleggingsjaar hun pensioen niet zo scherp zien dalen. Verder houdt elk pensioenfonds nog een reserve aan waarmee de impact van slechte jaren wordt opgevangen.

In de afgelopen maanden lieten met name belangenverenigingen of politieke partijen die opkomen voor ouderen zich negatief uit over de pensioenhervorming. Zij vinden de directere koppeling met beleggingsprestaties te spannend en hadden het pensioen liever gehouden zoals het was. Dat terwijl ze in de afgelopen jaren ook de grote invloed van de lage rente hekelden. Ze zouden liever enkele aanpassingen doen, zoals rekenen met een gunstigere rente, dan dat we het hele pensioenstelsel zouden aanpassen.

Een deel van de kritiek komt ook door de kosten van de hele hervorming. Die worden geschat op 1 miljard euro in totaal. En dan is er de ingewikkelde verhuizing van opbouw naar het nieuwe stelsel. Het is nog onduidelijk hoe eerlijk en gunstig de 1.500 miljard aan opbouw verdeeld gaat worden over potjes. En hoe de veertigplussers voor wie de verhuizing ongunstig uitpakt, worden gecompenseerd.

Inmiddels bouwt een kwart van de werkenden nauwelijks pensioen op: zzp'ers en werknemers met een dienstverband maar zonder pensioenregeling via hun werk. In de pensioenhervormingen zitten ook maatregelen om opbouw bij deze groep te stimuleren. Zo gaat de ruimte om fiscaalvriendelijk inkomsten in te leggen voor je pensioen vanaf 2024 omhoog. Volgens pensioenexperts kun je al gauw 10.000 euro extra per jaar opzij zetten zonder er eerst belasting over te betalen.

Verder heeft het kabinet beloofd om het aantal pensioenlozen in de komende jaren te halveren. Als dat niet lukt, gaat de overheid onderzoek doen naar een pensioenplicht, waarbij dus ook zzp'ers verplicht pensioen moeten opbouwen. Maar die plicht - als die er al komt - zal dus nog lang op zich laten wachten.