De discussie over de gestegen prijzen van onze boodschappen heeft inmiddels een kookpunt bereikt. Bedrijven als supermarktketen Ahold Delhaize krijgen de laatste tijd flinke kritiek omdat ze de prijzen van de producten bewust zouden verhogen. Topman Frans Muller zei eerder dat dat beeld niet klopt.

De prijsstijgingen in Nederland hadden volgens economen van de Rabobank vorig jaar meer dan 2 procentpunt lager kunnen uitvallen. Daarvoor hadden bedrijven de stijging van hun verkoopprijzen moeten beperken tot het minimale, om zo hun winstmarge op peil te houden. Maar de deskundigen durven niet te zeggen of er ook echt sprake is van graaiflatie.

"Het feit dat bedrijven hun marges hebben vergroot in tijden van hoge inflatie kan wijzen op een gebrek aan concurrentie en het uitbuiten van marktmacht. Ook andere motieven kunnen een rol spelen in de relatief sterke prijsverhogingen", stellen de Rabobank-economen.

"Het duurt enige tijd voordat prijsverhogingen in de gehele productieketen zijn doorgerekend. Verder is het mogelijk dat ondernemers door het versterken van hun winsten alvast voorsorteren op een stijging van de loonkosten."

Werkgeversvereniging AWVN noemt de term graaiflatie flauw. "Dat suggereert dat de winsten van bedrijven tegen de plinten aanklotsen. Natuurlijk zijn er ondernemingen die winst maken, maar veel mkb'ers hebben het nog steeds lastig. De suggestie is onjuist en bovendien is er sprake van generalisatie", zegt een woordvoerder.

Jasper Lukkezen, macro-econoom aan de Universiteit Utrecht, benadrukt dat de prijzen in verschillende sectoren zijn gestegen. "Er zijn voorbeelden genoeg van producten die duurder zijn geworden. En in sommige gevallen hebben bedrijven de prijzen meer verhoogd dan noodzakelijk. Maar graaiflatie is een politieke term. Het is shaming van bedrijven. Dat kán terecht zijn, maar zeker niet iedere bovenmatige prijsverhoging is graaiflatie."

Bedrijven hebben verschillende redenen om de prijzen te verhogen, geeft Lukkezen aan. "Iedereen verhoogt de prijzen, maar het is een ongemakkelijke boodschap naar de klanten toe. Vooral als dat tussentijds gebeurt. Dan zie je vaak dat prijzen aan het begin van het jaar in één keer flink worden verhoogd en daarna een poosje niet."

Dat kan te maken hebben met de gestegen energieprijzen of een duurdere inkoop. "Maar ondernemingen anticiperen daarmee ook op een forse loonstijging, zeker als er nog een nieuwe cao moet worden afgesloten."

Zo ligt de loonontwikkeling dit jaar op een historisch hoog niveau. In april kwam de gemiddelde loonstijging uit op 7,5 procent. En volgens de macro-economische principes stijgen eerst de prijzen en daarna pas de lonen. Werkgevers moeten dus flink in de buidel tasten.

De prijzen van allerlei producten stijgen en daar kan niemand omheen, constateert Lukkezen. "Dat kan dus vanwege de stijgende energie-, transport- en loonkosten die doorberekend moeten worden. Maar in sommige gevallen kan het ook met marktmacht te maken hebben. Dat kun je dan graaien noemen."