De overheid probeert gedrag op veel manieren te beïnvloeden via belasting. Dat doet ze bijvoorbeeld via accijnzen op tabak, brandstof en alcoholische dranken. Of via een heffing op CO2-uitstoot. Ook arbeidskortingen op de inkomstenbelasting, die werken voor bepaalde groepen moeten aanmoedigen, vallen hieronder.

Het CPB stelt dat de overheid soms te makkelijk denkt dat gedrag te beïnvloeden is via een belastingmaatregel. Zo vindt het planbureau de in 2016 ingevoerde frisdrankbelasting niet effectief.

Die maakt frisdrank maar beperkt duurder en suikervrije alternatieven vallen ook onder de belasting. Daardoor moedigt die gezonder gedrag niet aan. Wel verandert de maatregel vanaf 2024.

Ook aan het sturen van investeringen in innovatie via belastingvoordeel zitten veel haken en ogen, zegt het CPB. Dat belastingvoordeel belandt via de Innovatiebox juist bij bedrijven die toch al zouden investeren in innovatie. Nu krijgen ze dat voordeel dus cadeau, schrijft het planbureau.

Volgens de onderzoekers kwam het belastingvoordeel vooral bij grote, succesvolle bedrijven terecht. Zo haalden twee bedrijven vorig jaar samen 1,2 miljard euro van de totale 2,2 miljard euro binnen.

Verder benadrukt het CPB dat de regeling heel algemeen is. Daardoor stimuleert die ook innovatie met minder waarde voor de maatschappij.