De koopkracht daalt niet alleen door de hoge prijzen, maar ook doordat de lonen maar gedeeltelijk meestijgen, stelt het Centraal Planbureau (CPB). De afgelopen tijd zijn in veel cao's wel stevige loonsverhogingen afgesproken, maar die kunnen de hogere uitgaven niet volledig dekken.

Verder speelt mee dat op 1 januari een prijsplafond ingaat. Het kabinet betaalt dan een deel van de energierekening en dat beperkt het koopkrachtverlies iets.

"Het kabinet heeft met de steunmaatregelen tijd gekocht, maar moet nu snel nadenken over een exitstrategie vanaf 2023", waarschuwt CPB-directeur Pieter Hasekamp. "We zullen rekening moeten houden met structureel hogere energieprijzen. Een structureel probleem vraagt om structurele oplossingen, het huidige prijsplafond is dat niet." Daarbij denkt Hasekamp aan onder meer hogere lonen, energiebesparing en hulp voor alleen de lage inkomens.

Het CPB heeft met vier scenario's de mogelijke gevolgen voor de koopkracht in kaart gebracht. De ontwikkeling van de gasprijs staat daarin centraal. In het basisscenario, met een gasprijs van 128 euro per megawattuur, komt de inflatie volgend jaar uit op 3,5 procent. Zonder het prijsplafond zou de inflatie op 6 procent uitkomen.

In het ongunstigste scenario, met een gemiddelde gasprijs van 178 euro per megawattuur en een strenge winter, stijgt de inflatie met 0,2 procentpunt. De koopkracht daalt hierbij nog harder dan in het basisscenario. Dan wordt een extra daling van 0,2 procentpunt verwacht.

Het planbureau deed ook een stresstest om te bekijken hoeveel huishoudens door de hoge gasprijzen in betalingsproblemen kunnen komen. Als die prijzen blijven zoals ze nu zijn, zouden ongeveer 430.000 huishoudens moeite kunnen krijgen om hun maandelijkse uitgaven te betalen. Ongeveer de helft daarvan zijn werkenden, de rest is gepensioneerd of uitkeringsgerechtigd. Bij hogere gasprijzen en een strenge winter komen mogelijk zelfs 500.000 huishoudens in moeilijkheden.

Het overheidstekort loopt volgend jaar op tot zo'n 3 miljard euro. Dit komt door onder meer de verschillende steunmaatregelen, waaronder het prijsplafond.

Dat plafond kost de Staat vermoedelijk 8,4 miljard euro. Mochten we een strenge winter met ook nog eens hoge gasprijzen krijgen, dan loopt de rekening op tot 13 miljard euro.