De uitspraak is een nieuw hoofdstuk in de stikstofcrisis. Voor tal van projecten zal het neerkomen op uitstel, omdat het lastiger wordt om een vergunning te krijgen.

De Raad van State benadrukt wel dat de uitspraak geen algehele bouwstop tot gevolg heeft. De spelregels van voor 1 juli 2021 gaan weer gelden. "Dat betekent dat per bouwproject moet worden onderzocht wat de stikstofgevolgen zijn voor beschermde natuurgebieden." Volgens de bouwsector is dat lastig, aangezien het lang kan duren om zulke berekeningen te maken.

De uitspraak is een volgende gevoelige nederlaag voor het kabinet. In 2019 veegde de Raad van State het stikstofbeleid ook al van tafel. De zogeheten bouwvrijstelling was juist in het leven geroepen om de sector na die uitspraak weer op gang te brengen.

Maar de rechter kraakt de redenering van het kabinet: stikstofuitstoot mag volgens de Europese wet namelijk alleen als zeker is dat er geen natuurschade is. "Die zekerheid geeft die algemene wettelijke bouwvrijstelling niet", zei Bart Jan van Ettekoven, voorzitter van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State.

De hoogste bestuursrechter is op meer vlakken kritisch op het stikstofbeleid van het kabinet. "De meeste maatregelen moeten nog concreet worden uitgewerkt, moeten nog worden geregeld en uitgevoerd", benadrukte Van Ettekoven. "En bovendien hebben de ministers het effect van een flink deel van die maatregelen niet in eigen hand."

Om de stikstofuitstoot naar beneden te brengen, wil het kabinet veehouderijen uitkopen. Maar het is daarbij afhankelijk van de medewerking van ondernemers. Daardoor is het onzeker of de uitstoot wel echt gaat dalen, oordeelt de hoogste bestuursrechter.

De Raad van State doet de uitspraak in een zaak rond het Porthos-project in de Rotterdamse haven. Via de pijpleidingen van het project moeten bedrijven als Shell en Exxon CO2 kunnen opslaan onder de Noordzee, zodat ze hun impact op het klimaat beperken. Milieuorganisatie Mobilisation for the Environment (MOB) stapte naar de rechter om de bouw van die leidingen tegen te houden en de bouwvrijstelling van tafel te krijgen.

Door het wegvallen van de vrijstelling moet nu worden onderzocht welke gevolgen het project voor de natuur heeft. Porthos liet al zo'n onderzoek uitvoeren, maar dat kwam te laat. Daarom krijgt MOB nu nog zes weken de tijd om erop te reageren, waarna de Raad van State een definitieve uitspraak over het project doet.