SWIFT is een systeem dat internationale betalingen regelt tussen banken in verschillende landen. Het is niet zozeer een systeem dat de betalingen afwikkelt, maar het verzorgt de communicatie tussen de banken. Je kunt het nog het best vergelijken met een soort van WhatsApp, maar dan met versleutelde standaardberichten.

Wanneer wij bijvoorbeeld iets kopen bij een Amerikaanse webwinkel, laat SWIFT aan de Amerikaanse bank waar die webwinkel bij aangesloten is weten dat er een betaling aankomt en dat die moet worden omgezet van euro's naar dollars. Als de Amerikaanse bank daarvan op de hoogte is, regelt die de betaling met de Nederlandse bank in kwestie, waarna het geld bij de verkoper terechtkomt.

Het hoofdkantoor van SWIFT staat in het Belgische Terhulpen en het bedrijf heeft datacenters in onder andere Nederland, de VS, Zwitserland en Hongkong. Er zijn zo'n elfduizend banken aangesloten op het systeem.

Het voorbeeld hierboven is kleinschalig, maar op het internationale toneel wordt SWIFT vooral gebruikt om grote geldstromen te automatiseren. Landen schrijven wekelijks miljarden euro's aan elkaar over in het kader van allerlei internationale handelsverdragen. Zo importeert Rusland onder meer medicijnen en voeding vanuit Nederland en neemt Nederland (maar ook de rest van Europa) gas af van Rusland.

Met het uitsluiten van een aantal Russische banken van SWIFT wordt het dus veel ingewikkelder om die betalingen op een handige manier te doen. Dan moet alles handmatig gebeuren en dat is volgens kenners bijna onmogelijk. Let wel: het betekent niet dat handeldrijven met Rusland niet meer mogelijk is, maar het zorgt ervoor dat alles veel trager en complexer wordt.

Tel daarbij op dat Rusland al sinds de annexatie van de Krim in 2014 rekening houdt met deze grote sanctie. Om die reden heeft Rusland ook zijn eigen SWIFT-systeem, genaamd SPFS. Dat is volgens The Economist weliswaar minder uitgebreid en verfijnd dan SWIFT, maar wel bruikbaar voor Russische en buitenlandse bedrijven. En met voldoende investeringen kan het op de lange termijn de consequenties van de SWIFT-sanctie opvangen.

Handelsverboden, die nu al zijn opgelegd aan een deel van de Russische bedrijven en banken, lijken dus effectiever, maar die zijn niet helemaal waterdicht. "Stel je bijvoorbeeld voor dat een Russische bank geld overschrijft naar een Pakistaanse bank, die dat geld dan weer naar Maleisië stuurt, waarna die Maleisische bank dat naar Nederland overschrijft. Op die manier kunnen zulke handelsverboden nog steeds omzeild worden", legt econoom Wim Boonstra van Rabobank uit.

Daarom is de beste optie een combinatie: zowel een handelsverbod als geen toegang meer tot SWIFT. Op die manier wordt Rusland helemaal afgesneden van de internationale handel. Het land heeft ondertussen wel zijn eigen alternatief voor SWIFT opgericht, maar dat is zeker niet even professioneel. Ook zijn daar veel minder banken op aangesloten.

De impact op Nederland zal waarschijnlijk klein zijn, omdat Nederlandse banken nog gewoon internationale betalingen kunnen doen naar andere landen. Maar het kan wel problemen opleveren voor onze gasvoorziening, omdat het moeilijker wordt om voor dat gas te betalen. Volgens Boonstra kan zoiets daarom alleen als Europa ook besluit geen gas en olie meer van Rusland af te nemen, maar contracten te sluiten in bijvoorbeeld de VS of het Midden-Oosten.

Duitsland, Italië en Cyprus waren volgens diplomatieke bronnen van The Guardian eerder tegen de sanctie. De redenen werden niet genoemd, maar het zijn drie landen die grote belangen hebben in Rusland. Duitsland is bijvoorbeeld bezig met de bouw van gaspijplijn Nord Stream 2 richting Rusland. Die wordt voorlopig nog niet gebruikt door de oorlogssituatie, maar het plan is waarschijnlijk wel om daar ooit gas door te laten stromen. Los daarvan is het land erg afhankelijk van Rusland voor gas, olie en kool.

Italië heeft historisch gezien heel goede banden met Rusland. Zo heeft het Italiaanse staatsoliebedrijf Eni een aantal gascontracten lopen met Rusland en overeenkomsten met het Russische oliebedrijf Rosneft. Tot voor kort zat oud-premier Matteo Renzi ook in de raad van commissarissen van het Russische autodeelbedrijf Delimobil, maar daar is hij eerder deze week opgestapt. Ook Cyprus en Rusland drijven veel handel met elkaar.

Ja, in 2014 werd Iran uit het systeem verwijderd als sanctie vanwege het nucleaire programma van het land. Dat leidde tot een instorting van de internationale handel in Iran.

Na een tijd wilden EU-landen echter toch weer handel voeren met het land, maar de VS was het daar niet mee eens. Daarop bouwde de EU haar eigen systeem, INSTEX. Dat is echter nog maar amper gebruikt, omdat geen enkel land ruzie wil met de VS vanwege een schending van de sanctiemaatregelen.