Kritiek op wereldwijde belastingdeal voor multinationals zwelt aan
Wat is er precies afgesproken?
De overheden die het akkoord hebben getekend, gaan hun tarieven voor de winstbelasting op minimaal 15 procent zetten. Daarnaast is afgesproken dat een land extra belasting mag heffen als een bedrijf in een ander land niet aan de 15 procent winstbelasting komt. Dat mag ook als het andere land de deal niet ondertekend heeft.
Bedrijven kunnen landen daardoor minder goed tegen elkaar uitspelen. De bedrijven zoeken nu vaak nog naar landen waar de winstbelasting zeer laag is. Dat kan onder de nieuwe regels nog steeds, maar er komt dus een ondergrens van 15 procent.
Een van de afspraken is dat het land waar consumenten wonen, voortaan ook een deel van de winst van een multinational mag belasten.
De regels gelden voor bedrijven met een jaaromzet van minimaal 750 miljoen dollar (zo'n 650 miljoen euro) en zorgen naar verwachting voor 150 miljard dollar extra belastingopbrengsten per jaar.
Een andere afspraak is dat het land waar consumenten wonen, voortaan ook een deel van de winst van een multinational mag belasten. Zo mag bijvoorbeeld Duitsland een deel van de winst van Facebook belasten, omdat veel Duitsers gebruikmaken van Facebook. Nu is dat niet zo.
Die regel geldt alleen voor bedrijven met een jaaromzet van minimaal 20 miljard dollar en meer dan 10 procent winst. Dit zijn grofweg de honderd grootste bedrijven ter wereld. Het moet zorgen voor 125 miljard dollar per jaar extra belastinginkomsten. Als alles volgens planning verloopt, worden de nieuwe regels begin 2023 van kracht.
Gaat dit er inderdaad voor zorgen dat bedrijven meer belasting betalen?
Daar zijn de meningen over verdeeld. Critici zeggen dat landen die nu een winstbelasting hebben van meer dan 15 procent, juist hun tarief kunnen verlagen. Anderen zijn positiever en wijzen er bijvoorbeeld op dat Ierland - na lang onderhandelen - toch is aangesloten. Onder meer Google en Apple hebben hun Europese hoofdkantoor in Ierland.
Dat land zal zijn winstbelasting verhogen van 12,5 naar 15 procent. Uiteindelijk is het vooral van belang hoe de plannen er straks in detail uit komen te zien. Als er mazen in de wet zitten, zullen bedrijven die gebruiken.
"Het is sowieso al winst dat hierover internationale afspraken zijn gemaakt. Tot nu toe gingen landen altijd zelf over de hoogte van hun winstbelasting", zegt belastingexpert Maarten de Wilde van de Erasmus Universiteit. "Alleen daarom al zijn deze afspraken een doorbraak."
Er zijn veel landen die niet meedoen. Kunnen bedrijven via die landen belasting ontlopen?
Daar is rekening mee gehouden. De regel dat landen extra belasting mogen heffen als bedrijven in een bepaald land minder dan 15 procent winstbelasting betalen, moet dat probleem ondervangen.
Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Je moet als land kunnen achterhalen wat een bedrijf in een ander land aan belasting heeft betaald. Dit betekent dat informatie moet worden uitgewisseld. Maar of alle landen die de deal niet ondertekend hebben die gegevens willen uitwisselen, is maar de vraag.
Het wordt voor minder ontwikkelde landen lastiger om investeringen aan te trekken.
Toch zullen bedrijven waarschijnlijk niet massaal uitwijken naar landen die niet in de deal zitten. De multinationals kijken ook naar andere factoren, bijvoorbeeld goede arbeidsomstandigheden. Daar is in belastingparadijzen niet altijd sprake van.
Op het plan is ook kritiek, vooral van arme landen. Waarom?
Sommige arme landen willen, naast het akkoord dat nu is gesloten, ook een belasting op digitale diensten. Maar dat wordt in het akkoord verboden. En Argentinië klaagt dat ze in feite een blanco cheque tekenen. Ze weten niet of het akkoord voordelig voor hen is.
"Daarnaast wordt het voor minder ontwikkelde landen lastiger om investeringen aan te trekken of te stimuleren", zegt belastingspecialist Dennis Weber van de Universiteit van Amsterdam, tevens werkzaam bij adviesbedrijf Loyens & Loeff. "Stel Mexico wil schone energie stimuleren door een investering in windmolens fiscaal voordeel te geven. In het nieuwe systeem is er een risico dat andere landen dat voordeel wegbelasten."
De laatste tijd is ook veel te doen over postbusfirma's in belastingparadijzen. Wordt dat ook aangepakt?
Nee, het tegengaan van postbusfirma's, zoals sommige rijke zakenmensen of artiesten die hebben, valt hier niet onder. "Maar de afgelopen jaren is daar met andere wetgeving wel degelijk wat aan gedaan. Ook in Nederland", vertelt belastingexpert De Wilde. Het recente akkoord van de 136 landen is echter vooral bedoeld om grote multinationals meer belasting te laten betalen.