Waarom zijn de prijzen de afgelopen tijd zo sterk gestegen?

Dat komt door een verhoogde vraag en een gebrek aan aanbod. Sinds iedereen thuis is gaan werken, wordt er veel meer elektriciteit verbruikt en de voorbije strenge winter heeft het verbruik ook opgedreven. Nu de industrie weer opstart en meer verbruikt, wordt die vraag alleen maar groter.

Voor de productie van elektriciteit wordt meestal gas gebruikt en dat drijft de gasprijs dus op.

Tegelijkertijd is er een gebrek aan aanbod in Europa. Dat heeft verschillende redenen. In de eerste plaats komt dat doordat Aziatische landen meer willen betalen voor gas, waardoor het meeste gas wordt verscheept naar Azië.

Ook is er nog de discussie over de gaspijplijn Nord Stream 2, een pijplijn die van Rusland naar Europa loopt. Die is ondertussen volledig geïnstalleerd, maar wordt nog niet gebruikt. Dat komt doordat Europese landen zekerheid willen dat Rusland niet plotseling de gastoevoer zal afsluiten bij conflicten. Zolang daar geen garanties over zijn, wordt de pijplijn niet in werking gezet.

In Nederland specifiek is er een tekort aan gas omdat het kabinet vorig jaar besloot de gaswinning in Groningen af te bouwen. Daardoor is ons land nu veel afhankelijker van het buitenland.

De energieprijzen stijgen doordat de gasprijzen hoog zijn. Maar toen ik bij een energiecentrale werkte, leerde ik dat bij hoge gasprijzen elektriciteit wordt geproduceerd met kolen en bij lage gasprijzen met gas. Waarom stijgt de elektriciteitsprijs dan ook zo hard?

"Dat komt doordat er de afgelopen jaren veel kolencentrales uitgezet zijn", vertelt Martien Visser, energiespecialist aan de Hanzehogeschool. "Die wisselwerking tussen gas- en kolencentrales is er dus niet meer en op dit moment wordt er voornamelijk gas gebruikt om elektriciteit te produceren. Dat duwt de gasprijs en de elektriciteitsprijs samen omhoog."

De elektriciteitsprijs steeg het afgelopen jaar wel minder hard. Terwijl gas nu al 440 procent duurder is dan begin dit jaar, is dat voor elektriciteit zo'n 200 procent.

Was Nederland deze crisis beter doorgekomen als we de gaswinning in Groningen niet hadden afgebouwd?

"Absoluut", zegt Visser. "Vroeger exporteerde Nederland gas naar andere landen en verdiende het daar dus geld op. Nu moeten we het meeste gas importeren en ervoor betalen."

Is er dan niet over nagedacht om die gaskraan opnieuw open te draaien?

Het demissionaire kabinet heeft daar een tijdje geleden over nagedacht, maar vrijdag kondigden demissionair ministers Kajsa Ollongren (Wonen) en Stef Blok (Economische Zaken) aan dat dat geen optie is. De optie wordt opengehouden voor als het een erg koude winter wordt, "maar niet voor prijsstijgingen", zei Ollongren vrijdag.

Volgens Blok is er geen reden tot paniek en zijn de gasopslagen nog goed gevuld.

Wat zijn de subsidieregelingen voor isolatie, zonnepanelen of warmtepompen?

Voor de aanschaf van een hybride warmtepomp krijg je vanaf volgend jaar een subsidie van 1.000 tot 2.100 euro, afhankelijk van de voorwaarden. Voor isolatie gaan de subsidies vanaf volgend jaar omhoog, maar hoeveel subsidie je precies kan aanvragen is nog niet duidelijk. Het kabinet trekt daar 500 miljoen euro voor uit.

De subsidieregeling voor zonnepanelen bestaat niet meer sinds 2013, maar je kan wel gebruikmaken van andere maatregelen bij de aanschaf van zonnepanelen. Zo kan je onder meer de Energiebespaarlening aanvragen en de btw over de aankoop en installatie kunnen afgetrokken worden van de belastingen. Die Energiebespaarlening kan je overigens ook gebruiken voor andere energiebesparende maatregelen in je huis.

Daarnaast is er de zogenoemde salderingsregeling. Daarmee kan je stroom die je niet gebruikt tegen een vergoeding verkopen aan het elektriciteitsnet. Oorspronkelijk was het plan om die regeling vanaf 2023 af te bouwen, maar daar is voorlopig nog onzekerheid over.

Is het wijs om nu een andere leverancier te zoeken? En moet ik dan een vast contract aangaan of net niet?

Joris Kerkhof van vergelijkingssite Independer denkt dat het wel loont om wat rond te kijken, maar hij geeft toe dat een goedkope leverancier vinden moeilijk wordt. "Je gaat geen aanbieder vinden met de tarieven die je in juli betaalde. Je komt hoe dan ook terecht in een markt met hoge kosten", zegt hij.

Mocht je dan toch een overstap wagen, is het het beste om een contract voor een jaar te kiezen. "Een meerjarencontract is dan wel goedkoper dan een jaarcontract, maar dan betaal je volgend jaar misschien veel te veel als de prijs weer daalt", aldus Joyce Donat van de Consumentenbond.

Als ik een variabel tarief heb, worden dan de kosten van het gas van mensen met een vast tarief ook op mij afgewenteld? Of alleen de gestegen kosten voor de inkoop voor mijn gebruik?

Iedere energieleverancier gaat anders om met de prijsstijgingen, maar Kerkhof gaat ervan uit dat veel leveranciers die gemiste inkomsten wel deels zullen doorrekenen om niet om te vallen.

Mag mijn energieleverancier mijn contract openbreken? En wat gebeurt er als hij failliet gaat?

Of je energieleverancier je contract eenzijdig mag opzeggen of aanpassen, hangt helemaal af van wat er in de voorwaarden staat. Daar zijn geen wettelijke bepalingen voor.

Als een energieleverancier failliet gaat, hoef je je in principe geen zorgen te maken. Dan treedt er een noodprocedure in werking waardoor klanten meteen worden overgezet naar een andere aanbieder. Daar blijf je sowieso twintig dagen bij aangesloten om de energielevering te verzekeren, waarna je een nieuwe leverancier kunt kiezen als je dat wilt. Het contract voor die ene maand wordt dan wel afgesloten voor de hoogste prijs, dus zonder kortingen. De kans bestaat wel dat je je voorschot niet meer terugkrijgt van je huidige leverancier.

Is het verstandig om alvast mijn termijnbedrag te verhogen, om zo een hoge jaarafrekening te voorkomen?

Volgens Kerkhof is dat alleen maar nuttig als je een langlopend contract hebt. "Als je tijdens de voorbije strenge winter al je huidige contract had, is dat wel slim", zegt hij. "Want dan zal je sowieso een hogere afrekening krijgen. Maar als dat niet het geval is, is het een risico om je termijnbedrag te verhogen. Als je leverancier namelijk failliet zou gaan, bestaat de kans dat je je te veel betaalde voorschot niet terugkrijgt."

Als er geen extra gas uit Groningen komt, wat doet het kabinet dan wel? Worden er belastingen verlaagd?

Op Prinsjesdag werd duidelijk dat het kabinet 375 miljoen euro uittrekt om de energierekening te verlagen. Daarmee wordt een opslagheffing op elektriciteit verlaagd en een korting op elektriciteit groter gemaakt. Op aardgas stijgen de belastingen echter.

Het kabinet kondigde donderdag wel aan dat het overweegt om maatregelen te nemen tegen de hoge energierekening. Over enkele weken zouden de ministers met een plan komen. Wat het kabinet precies van plan is, is nog niet duidelijk, maar een belastingverlaging is een van de mogelijkheden.

Volgens Visser is er een aantal opties die het kabinet kan overwegen. Hij raadt de regering onder meer aan om langlopende overeenkomsten te sluiten met buitenlandse producenten om de gaslevering te verzekeren en een strategische gasvoorraad aan te leggen. "En dan is er nog de optie om kolencentrales open te houden voor dit soort crisissituaties. Dat gaat wel in tegen een aantal klimaatplannen, maar dat moet onderdeel zijn van de afweging."

Hoe zit het met mensen die gebruikmaken van stadswarmte? Die betalen ook meer, terwijl ze net van het gas zijn afgegaan. Doet het kabinet daar iets aan?

Mensen die stadswarmte gebruiken betalen inderdaad ook meer en dat heeft twee redenen, zegt Visser. "In de eerste plaats wordt voor 70 procent van de stadswarmtenetten aardgas gebruikt. Maar nog belangrijker: de prijs van een warmtenet is gekoppeld aan de aardgasprijs. Dat is jaren geleden besloten omdat stadswarmte altijd geleverd wordt door één bedrijf. Om ervoor te zorgen dat die de prijzen niet de hele tijd opdrijft, is de regel ingevoerd dat de warmteprijs nooit hoger mag zijn dan de aardgasprijs. Maar dat leidt er nu dus toe dat die prijzen gewoon meestijgen met de aardgasprijs."

Er ligt nu een plan op tafel om die regel af te voeren en klanten de werkelijke kosten te laten betalen, maar daar moet een volgend kabinet over beslissen. Bovendien is er discussie over wie die stadswarmte mag leveren: netbedrijven of commerciële bedrijven. "Zolang dat niet opgelost is, komt die wet er niet", zegt Visser.

Zijn er ook voordelen aan een hogere gasprijs? Zullen er nu bijvoorbeeld sneller mensen overstappen op andere energiebronnen waardoor de energietransitie sneller gaat?

Dat verwacht Visser niet meteen. "Deze crisis toont inderdaad de voordelen aan van een overstap naar duurzame energie, maar dat is niet zo makkelijk. Het wordt bijvoorbeeld een hele klus om nu nog een installateur van bijvoorbeeld warmtepompen te vinden. Niet iedereen zal deze winter van het gas kunnen af zijn."

Wanneer wordt verwacht dat de gasprijzen weer gaan dalen?

Dat weet niemand zeker, maar de verwachtingen zijn dat de prijs nog de hele winter hoog blijft en tijdens de zomer ietwat gaat dalen, al zal hij dan nog niet op het niveau van voor de coronacrisis staan. Maar pin je daar ook niet te veel op vast, want niemand kan dat precies voorspellen.