Vorig jaar zagen de ggz-instellingen het opgetelde nettoresultaat met maar liefst 64 procent kelderen van 107 miljoen euro in 2017 naar 38 miljoen euro in 2018. Het aantal instellingen met een negatief resultaat steeg van 46 in 2017 naar 60 in 2018.

Dit bleek uit een analyse van Intrakoop, de inkooporganisatie voor zorginstellingen, en Verstegen accountants en adviseurs.

Frank Kaptein, directeur bij Intrakoop, noemt het resultaat van de instellingen "flinterdun". "Het gaat gewoon een stuk slechter dan vorig jaar", concludeert hij. "Als dit een incident is, is het heel vervelend, maar dit kan niet zo door blijven gaan. De stormvlag wordt gehesen."

"In sommige opzichten is het misschien al vijf over twaalf", zegt Richard Janssen, hoogleraar Economie van de gezondheidszorg aan de Universiteit Tilburg en verbonden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Hij benadrukt ook dat het rapport de situatie van eind 2018 laat zien. Inmiddels is al duidelijk dat de personeelskosten mogelijk nog meer zullen stijgen. "Steeds meer psychiaters en verplegers laten zich inhuren voor dubbel uurtarief. Onlangs is een cao-akkoord afgesloten met een loonstijging van 8 procent over twee jaar." Dit maakt de instellingen aantrekkelijker op een krappe arbeidsmarkt, maar ook de kosten stijgen hierdoor.

Verder staan de tarieven die instellingen kunnen rekenen onder druk. Instellingen spreken met verzekeraars contracten op waarbij er met instellingsbudgetten wordt gewerkt. Levert een instelling meer zorg, dan wordt maar een maximum vergoed.

Wordt er minder zorg geleverd, dan wordt er ook minder vergoed, legt Janssen uit. "Ze brengen de risico's bij de uitvoerende partijen." Volgens Janssen moest één instelling een verlies van maar liefst 30 miljoen nemen op onzekerheden uit contracten van 2017 en 2016.

De macht van verzekeraars zou te groot zijn om hier tegenin te gaan. "Eigenlijk kan een organisatie moeilijk zeggen: ik ga er niet mee akkoord. Het spel wordt soms ook hoog gespeeld."

GGZ Nederland laat weten dat zorgaanbieders gevangen zitten in het systeem van omzetplafonds en prijsplafonds per financier. "Dit zet de exploitatie zeer onder druk en betekent dat er weinig financiële ruimte is om te innoveren op zorginhoud en behandelingsvormen, terwijl innovatie in de zorg juist hard nodig is."

De brancheorganisatie vindt dat de conclusie van onder meer het rapport van Intrakoop niet te rijmen valt met de verlaging van de ggz-tarieven van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) vanaf 2020. "Wij tekenen bezwaar aan tegen deze verlaging en vinden dat de NZa kostendekkende tarieven moet vaststellen."

Janssen verwacht dat de kwaliteit onder druk zal komen te staan. De sector zal moeten investeren, zegt de hoogleraar, maar daar zijn kapitaal en goede mensen voor nodig. "Als de sector zo presteert, zijn er weinig middelen om te innoveren." Hij spreekt van een "piepende en krakende machine". "Op lange termijn is dat niet houdbaar."