"De interne sturing en processen binnen de Belastingdienst moeten daarom met voorrang worden verbeterd", oordeelt de commissie die onderzoek deed naar de organisatiestructuur van de fiscus vrijdag.

"In de topstructuur van de Belastingdienst bestaat onvoldoende onderscheid tussen beleid, uitvoer en controle", aldus de commissie. Er is volgens de onderzoekers sprake van "een gebrek aan regie en tegenspraak op het departement".

Ook beter toezicht door het ministerie van Financiën is "dringend noodzakelijk". Verantwoordelijk staatssecretaris Eric Wiebes heeft al vaker gezegd dat er binnen de fiscus te autonoom wordt geopereerd. 

Het onderzoek volgt op een reeks maatregelen die werden genomen bij de Belastingdienst, nadat een vrijwillige vertrekregeling volledig uit de hand liep. Er kwamen te veel aanmeldingen binnen van met name oudere werknemers waardoor de kosten met 66 miljoen euro werden overschreden.

In totaal moeten er vijfduizend werknemers vertrekken of binnen de fiscus naar ander werk zoeken. Daarvoor in de plaats komen vijftienhonderd nieuwe medewerkers met kennis van moderne technologie.

De vertrekregeling mist "een duidelijke grondslag in het rijksbrede gevoerde personeelsbeleid", is "niet in lijn met het kabinetsbeleid" en had ook "niet het beoogde effect", luidt het harde oordeel van de onderzoekers Hans Borstlap en Tjibbe Joustra.

De doorloop bij de Belastingdienst is erg laag en de gemiddelde leeftijd juist hoog. "Kortweg komt het erop neer dat een aantal vitale processen binnen de Belastingdienst in gevaar is gekomen", staat in het rapport.

De Belastingdienst kan volgens de onderzoekers geen dag buiten dienst zijn. Iedere dag wordt er namelijk 1 miljard euro geïnd.

In het rapport wordt naast de mislukte reorganisatie een breder probleem geconstateerd. Er is sprake van informeel contact tussen de verschillende departementen van de Belastingdienst.

Daardoor waren er bij de vertrekregeling geen heldere afspraken gemaakt en kon de zaak ontsporen. Eind vorig jaar werd duidelijk dat er een half miljard euro was uitgegeven aan de reorganisatie zonder dat Wiebes daar als verantwoordelijke staatssecretaris over was geadviseerd.

De incidenten met de vertrekregeling staan niet op zichzelf. Daarom moeten er duidelijke afspraken worden gemaakt over de rollen, taken en verantwoordelijkheden van de ambtelijke en politieke top.

De commissie beveelt een expliciete scheiding tussen beleid, uitvoering en controle aan. Zo moet bijvoorbeeld de directie van de Douane een meer zelfstandige positie krijgen. Het aantal managementlagen moet worden verminderd.

Ook worden zorgen geuit over de gesteldheid van de ICT-systemen. Een bekend zorgenkindje van de fiscus.

Tegelijkertijd moet de winkel iedere dag open blijven. Veranderingen moeten daarom gefaseerd worden doorgevoerd. 

Wiebes laat weten dat het kabinet alle gedane anbevelingen overneemt. "De Commissie maakt een scherpe analyse en legt de vinger op de zere plek", aldus de bewindsman. Hij stelt daarnaast dat de continuïteit van het werk van de Belastingdienst is gewaarborgd.