Nog niet zo lang geleden boekte de S&P 500, de meest toonaangevende Amerikaanse beursindex, een nieuw record, maar dan een positieve. De afgelopen tien jaar maakte de S&P 500 de langste periode ooit door zonder een flinke daling van 20 procent.

Nu is die periode eigenlijk nog niet voorbij. De S&P 500 is zo'n 18 procent gedaald , maar investeerders verwachten dat de index in 2019 definitief door de grens van een daling van 20 procent heen duikt.

En als de Amerikaanse beurzen dalen, staan ook de Europese beurzen in de min. In Nederland is de AEX-index sinds het hoogtepunt eind juli maar liefst 17 procent in waarde gedaald naar een stand van 481 punten.

Aan de bedrijfswinsten ligt het in ieder geval niet, merkt Corné van Zeijl, analist van vermogensbeheerder ACTIAM. Zo zijn in de Verenigde Staten de bedrijfswinsten dit jaar met 20 procent gestegen, terwijl de koersen met zo'n 10 procent zijn gedaald.

"En zo'n gat kom je eigenlijk bijna nooit tegen. Alleen maar in een groter drama zoals in 1987 of 1994 toen de rente hard omhoog ging, tijdens de kredietcrisis in 2008 of met het klappen van de internetbubbel in 2002. Normaal gesproken gaan winsten en koersen gelijk met elkaar op en naar beneden."

Tegelijk stapelen de risico's zich op en worden ze ook steeds zichtbaarder. "Er is voldoende reden om angstig te zijn", zegt van Zeijl. "De politiek heeft een heel grote invloed dit jaar. Met name Donald Trump."

Zo leken Amerikaanse beleggers zich lange tijd te concentreren op de handelsbeperkingen die de Amerikaanse president Trump oplegde. Peking en Washington hebben verschillende importtarieven op elkaars goederen geheven en dreigden die in het nieuwe jaar te verhogen. Maar uit de G20-top begin december rolde een akkoord waarin China en de Verenigde Staten afspraken geen nieuwe tarieven meer in te stellen.

Verder is er het Britse vertrek uit de Europese Unie. Er is steeds minder tijd om een transitie-akkoord te bereiken en de Britse politiek lijkt in een patstelling te zijn geraakt. Daar kwam vorige week nog eens een renteverhoging bij van de Amerikaanse centrale bank, de Federal Reserve (Fed).

Een hogere rente remt de economie af doordat het lenen van geld duurder wordt. Dit gebruikt de Fed om een groeiende economie af te koelen, maar investeerders vragen zich af of  de centrale bank hiermee niet te vroeg is. 

"Met name die handelsbesprekingen zijn wel erg belangrijk voor de wereldwijde economie", zegt Van Zeijl. "Dat kan zomaar ploffen. Zeker is er reden voor angst. Dat is de verklaring waarom koersen en winsten zover uit elkaar gaan."

De analist merkt op dat de onzekerheid door de handelsoorlog nu al terug te zien is in cijfers. "Heel mooi voorbeeld zijn de Chinese autoverkopen. Die zijn echt flink gekelderd in de afgelopen paar maanden. Dat hebben we niet eerder gezien. En wie heeft daar dan last van?: Duitsland. En ook bij de Chinese ondernemers zie je dat ze minder machines bestellen en daar hebben de Duitse machinebouwers last van." Als deze politieke risico's de verkeerde kant op vallen, is dat een groot probleem, zegt Van Zeijl.

Voor 2019 zijn de verwachtingen dan ook iets getemperd. Zo denkt ABN AMRO dat 2019 ook lagere aandelenrendementen zal opleveren. De zorgen over een mogelijke groeivertraging in de Amerikaanse economie "geeft enige reden tot zorg over de winstgevendheid van bedrijven", zegt Ralph Wessels, hoofd beleggingsstrategie bij ABN AMRO.

"Een in de markt heersende verwachting dat bedrijfswinsten met zo'n 10 procent stijgen kan weleens te optimistisch zijn." Dit werkt door in de waarderingen van aandelen. Wessels verwacht dat door alle risico's aandelen ook meer zullen bewegen dan in eerdere jaren. "Die beweeglijkheid kan de markten door 2019 heen parten spelen."