Kredietbeoordelaar Moody's heeft onlangs opnieuw gewaarschuwd voor de relatief hoge schulden van Nederlandse huishoudens. Het bureau laat weten dat de vele uitstaande hypotheken en andere leningen tot betalingsproblemen kunnen leiden als de nu nog lage rente weer stijgt.

Niet alleen Moody's, maar ook het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en De Nederlandsche Bank (DNB) hebben meerdere keren op dit gevaar gewezen.

Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) hadden 1,7 miljoen Nederlandse huishoudens in 2016 meer schulden dan bezittingen. Zo'n 86 procent van de totale schuld (807,6 miljard euro) bestond uit hypotheekschulden. Studieschulden waren goed voor 1,7 procent van het totaalbedrag.

Hypotheekschulden en studieschulden worden weleens als vrij onschuldige schulden gezien. "Ik kan me voorstellen dat mensen die een huis onder water hebben gehad daar anders over denken", zegt woordvoerder Karin Radstaak van het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud).

"Die hebben in de situatie gezeten dat hun hypotheekschuld hoger was dan wat het huis uiteindelijk nog waard was. Zij hebben wel ervaren dat zo'n hypotheekschuld toch anders kan uitpakken."

Radstaak vindt een studieschuld wel een ander verhaal, omdat het om een lening van de overheid gaat. Bovendien hoef je deze schuld niet terug te betalen als je er uiteindelijk niet toe in staat bent.

"Tegelijkertijd speelt die studieschuld wel een rol bij het verkrijgen van een hypotheek", vult ze aan. Ze noemt het voorbeeld van twee studenten die nu maximaal lenen voor hun studie en later samen een huis willen kopen: "Dan heb je samen een schuld van een ton die nog afgelost moet worden. Dat zijn best forse bedragen."

"Omdat veel mensen moeten lenen om te kunnen studeren of een huis te kopen, wordt het een soort van gewoon. Maar het blijft een schuld. Een schuld die je lelijk dwars kan zitten", meent Radstaak.

Ook volgens NVVK-voorzitter Marco Florijn is het "absoluut niet" terecht dat hypotheek- en studieschulden als relatief ongevaarlijke schulden worden beschouwd. "We zien dat mensen steeds vergeten dat de conjunctuur telkens schommelt", stelt hij namens de organisatie voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren.

Als het bijvoorbeeld minder goed op de huizenmarkt gaat, ziet de NVVK meer mensen met hypotheekproblemen de schuldhulpverlening instromen. Ook komen er bij laagconjunctuur relatief meer werkenden in de bestanden voor.

"Als het dan weer beter gaat, dan gaan alle remmen soms los. En dan weten we eigenlijk alweer dat we over een paar jaar weer wat anders zien", vervolgt Florijn. "Wees niet naïef. Je gaat toch snel mee in de hosannasfeer."

Florijn en Radstaak nemen de waarschuwingen voor de gevolgen van een rentestijging zeker niet met een korrel zout. "De rente van je studielening verandert na afloop van je studie gewoon om de vijf jaar. En die kan weleens veel hoger worden dan die nu is", benadrukt Radstaak.

"En je kunt natuurlijk een tijd lang de rente vastzetten als je nu een hypotheek afsluit. Dan heb je daar lang geen last van. Maar op de lange termijn is het maar de vraag hoe zich dat ontwikkelt", aldus de Nibud-woordvoerder.

"Afhankelijk van wanneer je je hypotheek hebt afgesloten, kan het zijn dat je hem weer opnieuw moet afsluiten tegen een hogere rente. Dan loop je gewoon risico", weet Florijn.

Florijn vertelt dat Nederlanders flink meer lenen dan inwoners van veel andere landen. Dat zit volgens hem vooral in de vele hypotheken die, mede vanwege de huidige lage rente, afgesloten worden. Alleen al vorig jaar zijn ruim 353.000 nieuwe hypotheken geregistreerd. Dat waren er bijna 46.000 meer dan een jaar eerder.

"Je ziet dat mensen zich in Nederland best wel makkelijk in de schulden steken", stelt de voorzitter van NVVK. "Wij zien uiteindelijk gemiddeld veertien schuldeisers om iemand met problematische schulden heen. Dat is een gemiddelde, soms zien we er ook vijftig. En met elke schuldeiser moeten wij dan weer wat gaan regelen."

Het kopen van bijvoorbeeld een auto op afbetaling leidt volgens Florijn tot "hele gevaarlijke schulden". Ook een grote aankoop op afbetaling bij een postorderbedrijf kan risicovol zijn. "Daar zitten gewoon hoge rentes op. Dan betaal je zo 10 tot 14 procent rente over hetgeen je hebt gekocht." En soms komen daar nog incassokosten en in het ergste geval proceskosten bij.

Radstaak noemt daarnaast rood staan als een type schuld waar je meer schulden mee maakt. Banken vragen rente over het bedrag dat je op je rekening tekortkomt. "Dat is gewoon duurder dan met je spaargeld even een tekort aanvullen."

"Het hebben van schulden hoeft niet altijd problematisch te zijn, maar we zien wel dat er steeds meer kwetsbare huishoudens zijn", vervolgt Florijn. Onvoorziene gebeurtenissen zoals een scheiding, baanverlies of het overlijden van een partner, kunnen een huishouden ineens in financiële problemen brengen. "Mensen hoeven dan nog maar één tik van de economie te krijgen en dan kloppen ze weer bij ons aan."

Voorkomen is uiteraard beter dan genezen. Daarom adviseert hij regelmatig uit te zoeken hoe je financiën eruitzien. "Je hoeft er niet de hele nacht wakker van te liggen, maar laat in 's hemelsnaam op bepaalde momenten even een financiële check uitvoeren. Kijk weer even welke schulden je eigenlijk hebt openstaan en zoek daar ook eventueel hulp bij."

En dat moet volgens de NVVK-voorzitter niet alleen op de leuke momenten, als je gaat samenwonen, trouwen of kinderen krijgt, maar bijvoorbeeld ook als je gaat scheiden of je partner overlijdt. "Dat zijn van die levensgebeurtenissen waarbij we zien dat alles waarvan je dacht dat het voor altijd zou zijn, ineens toch niet voor altijd is", verduidelijkt hij.

"We zien dat mensen zich onvoldoende bewust zijn van de risico's die ze nemen. Één lening op zich, dat gaat in veel gevallen wel, maar het gaat steeds om de samenhang van alles. En dan kan het net een dominosteen zijn die omvalt, waardoor je echt in grotere problemen belandt."

Ieder jaar melden zo'n negentigduizend nieuwe mensen met problematische schulden zich bij leden van NVVK. Het gaat zeker niet alleen om mensen die van een bijstandsuitkering of AOW-pensioen moeten rondkomen. Twee op de vijf mensen met een problematische schuld hebben ook een baan.

Zo'n 90 procent van de deelnemers aan een schuldhulptraject zit er uiteindelijk drie jaar in om uit de schulden te komen. Gemiddeld genomen hadden klanten van de schuldhulpverlening in 2016 een schuld van 40.300 euro en maar liefst vijftien schuldeisers.

Het wordt volgens NVVK en het Nibud problematisch als je met je huidige inkomen niet in staat bent om je schuld in drie jaar tijd af te lossen. Dit geldt uiteraard niet voor je hele hypotheek, maar wel voor een eventuele achterstand op je maandelijkse hypotheeklasten.

Bij beginnende schulden is het vaak nog mogelijk om zelf met je schuldeiser een betalingsregeling te treffen. Maar als je schuldenberg problematische vormen heeft aangenomen, is de gemeente volgens Florijn en Radstaak een goed startpunt.

"Elke gemeente heeft regelingen om mensen te helpen die met betalingsproblemen zitten", zegt Radstaak. "De schuldhulpverlening is overal vrijwel hetzelfde geregeld. Alleen de eisen waaraan je moet voldoen om op die manier geholpen te worden, kunnen wel per gemeente verschillen."

Uit onderzoek blijkt dat mensen met schulden zich gemiddeld pas na vijf tot zeven jaar bij hulpverleners melden. "Het punt waarop je er niet meer uitkomt, is heel lastig te bepalen. Want mensen denken toch elke keer weer dat ze de volgende maand het ene gat met het andere kunnen vullen", weet Radstaak.

"Maar als je zelf ziet dat je bepaalde rekeningen niet meer kunt betalen, is dat eigenlijk het signaal om hulp te zoeken."

Lees meer achtergrondverhalen in NUweekend