De internationale aandacht voor het Amazonegebied ebt langzaam weg, maar volgens Vandria Borari is die oplettendheid nog steeds hard nodig. De Braziliaanse maakt deel uit van de oorspronkelijke bevolking die in het regenwoud leeft. Het zijn niet alleen de bosbranden die het voortbestaan van de stammen bedreigen, benadrukt ze.

Borari behoort tot een gelijknamige stam in Pára, de staat waar volgens de internationale mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch (HRC) de fataalste geweldsincidenten voorkomen in conflicten over het gebruik van het Amazonegebied en zijn natuurlijke voorzieningen.

Bedreigingen en ruzies behoren tot de orde van de dag. "We zijn het in de Amazone gewend", zegt Borari, voordat ze vertelt over de dood van een leider van een nabij wonende stam. "Hij werd neergestoken door mijnwerkers die in de buurt van zijn stam goud wilden winnen."

Human Rights Watch zegt dat in het afgelopen decennium in de Amazone meer dan driehonderd personen zijn gedood bij conflicten over landgebruik. Onder de slachtoffers zijn agenten, activisten en stamleiders.

Inheemse stammen protesteren tegen het beleid van president Jair Bolsonaro. (Foto: Getty Images)

Inheemse bevolking staat al jaren onder druk

De ruim driehonderd inheemse stammen in het Braziliaanse deel van de Amazone bestaan uit zo'n 850.000 personen, nog geen 1 procent van de bevolking in het land. Ze leven in reservaten die ongeveer 13 procent van het Braziliaanse grondgebied beslaan.

De oorspronkelijke bevolking staat al jaren onder druk van boeren, houthakkers en andere mensen die geld willen verdienen aan het regenwoud. Borari betreurt dit, maar ziet in dat het "nou eenmaal de realiteit is".

Sinds het aantreden van president Jair Bolsonaro op 1 januari dit jaar zijn de ontbossingen in een stroomversnelling geraakt. Zo is dit droogteseizoen het hoogste aantal branden sinds 2010 waargenomen. In veel gevallen gaat het om brandstichting om land geschikt te maken voor legale en illegale akkerbouw en veeteelt.

Bolsonaro is groot voorstander van exploitatie van het grootste tropische regenwoud ter wereld. Diverse ngo's slaan daarover alarm, maar de politicus beschuldigt de organisaties ervan de oorspronkelijke bewoners als "holbewoners" te willen laten leven. Volgens Bolsonaro kunnen de stamleden hun levens verbeteren door bijvoorbeeld mijnwerkers tot de reservaten toe te laten.

Dit leidt tot grote onrust onder de stammen die levens riskeren door voor zichzelf op te komen. "Vluchten is geen optie", vertelt Borari. "We proberen terug te vechten, maar we kunnen het niet alleen." Sommige stammen werken samen om te overleven, andere zijn op zichzelf aangewezen. Volgens Borari hebben ze allemaal één ding gemeen: "Al onze levens zijn afhankelijk van de bossen."

De aanhoudende branden kunnen volgens deskundigen verschillende gevolgen hebben voor de omgeving. Zo houden bomen bijvoorbeeld veel vocht vast. Dit betekent dat een gebied na een brand - en verlies van bomen - een droger klimaat krijgt en dus vatbaarder is voor nieuwe branden. Ook kunnen de branden ertoe leiden dat bepaalde plant- en diersoorten verdwijnen.

De branden in de Amazone worden meestal aangestoken. (Foto: Reuters)

Stammen proberen zelf brand te bestrijden

Naast preventieve patrouilles, soms slechts met een pijl en boog in de hand, leiden de stamleden zichzelf ook op als brandbestrijders. Dat in de Amazone gespecialiseerde brandweerlieden actief zijn en Bolsonaro na wereldwijde kritiek militairen op de vuurzeeën heeft afgestuurd, is niet voldoende.

Veel stammen hebben hun eigen brandweer, zo ook de stam van Borari. Ze is zelf een van de vele vrijwilligers. Door een tekort aan middelen en kennis lukt het ze echter niet altijd om de vlammen te bestrijden. "Samenwerken is lastig als je niet weet hoe het moet en sommige vrijwilligers weten niet eens hoe ze zichzelf kunnen beschermen. Trainingen zijn hard nodig."

Diverse hulporganisaties hebben de afgelopen maanden geld ingezameld voor onder meer de aanschaf van veiligheidspakken, zuurstofmaskers en helmen. In Nederland heeft het Wereld Natuur Fonds (WNF) 250.000 euro aan donaties ontvangen.

De hulp vanuit het buitenland wordt erg gewaardeerd, blijkt uit de verhalen van Borari. "We staat er alleen voor. De overheid heeft plannen voor brandbestrijding in de Amazone, maar het kan Bolsonaro niets schelen. Hij doet juist het tegenovergestelde. We kunnen hem niet vertrouwen."

Het gebrek aan vertrouwen ontstond mede doordat de president flinke bezuinigingen heeft doorgevoerd bij de milieu-instantie die verantwoordelijk is voor brandbestrijding en wetshandhaving in de Amazone. Het budget van deze organisatie is onder zijn bewind met 25 procent teruggeschroefd.

De extreemrechtse politicus Jair Bolsonaro is sinds 1 januari president van Brazilië. (Foto: Reuters)

Borari wijdt haar leven aan de Amazone

Doordat de al zwakke organisatie nog zwakker wordt, voelen mensen zich volgens diverse natuurorganisaties vrij om in het regenwoud te doen wat ze willen. "De stammen willen graag met de wereld delen wat voor strafbare feiten worden gepleegd, maar dat is lastig omdat veel grote Braziliaanse media het beleid van Bolsonaro steunen."

Zelf probeert Borari, die zichzelf als woordvoerder van haar stam heeft opgeworpen, ook in het buitenland aandacht te vragen voor de ontbossingen. Ze heeft in september haar ervaringen gedeeld tijdens een bijeenkomst van het Nederlands Centrum voor Inheemse Volken. Deze maand houdt ze een tweede lezing in Duitsland.

Eenmaal thuis vecht Borari verder voor de rechten van de inheemse bevolking. Het is belangrijk dat snel actie wordt ondernomen tegen het regeringsbeleid, meent ze. "Bolsonaro heeft zichzelf uitgeroepen tot de vijand van de inheemse stammen. Wat er in de afgelopen maanden is gebeurd, is een groot misdrijf."

De pas afgestudeerde jurist heeft het tot haar levensdoel gemaakt om de Amazone en de rechten van zijn inwoners te beschermen. Ze hoopt dat de internationale gemeenschap massaal in opstand komt tegen de aanschaf van producten die afkomstig zijn uit de Amazone. Als andere optie noemt ze materiële steun voor de stammen. "Op dit moment lijdt de inheemse bevolking grote verliezen", zegt ze. "Als we nu niks doen, verliezen we alles."

95

Wat zijn de gevolgen als het Amazonegebied verdwijnt?

Zie ook: Zo beïnvloeden de Amazone-bosbranden het klimaat (en omgekeerd)