Maandag vieren tienduizenden mensen in Nederland en Suriname Keti Koti. Toch zullen veel Nederlanders niet bekend zijn met deze feestdag. NU.nl zet alles wat je moet weten over het bevrijdingsfeest op een rij.

Wat is Keti Koti?

Keti Koti is een jaarlijks terugkerende feestdag waarop wordt herdacht en gevierd dat Nederland de slavernij heeft afgeschaft in de toenmalige koloniën Suriname en de Nederlandse Antillen. Keti Koti betekent "Ketenen Gebroken" in de Surinaamse taal Sranantongo.

Op 1 juli 1863 kwamen met de afschaffing van de slavernij ruim 45.000 oorspronkelijk Afrikaanse tot slaaf gemaakte mensen vrij. In Suriname is 1 juli een nationale feestdag. Officieel gaat de dag daar door als de Dag der Vrijheden.

Hoe en waar wordt het gevierd?

Keti Koti wordt sinds 2002 in verschillende grote steden in Nederland gevierd, maar is geen nationale feestdag. De nationale herdenking van de afschaffing van de slavernij vindt vanaf 13.00 uur plaats in het Oosterpark in Amsterdam. Daar staat sinds 2002 ook het nationale monument.

Na de ceremonie, waarbij binnen- en buitenlandse volksvertegenwoordigers aanwezig zullen zijn, gaat op die plek het Keti Koti Festival van start. Op de verschillende podia vinden diverse optredens en lezingen plaats.

De toegang tot het festival is gratis. De herdenking wordt rechtstreeks uitgezonden op de NOS en AT5.

Waarom is deze dag niet zo bekend in Nederland?

"In de bredere Nederlandse samenleving wordt er weinig tot geen interesse getoond in het slavernijverleden", zegt cultuurhistoricus Nancy Jouwe. Zij is onderdeel van het team achter het historische project Mappingslavery, dat het slavernijverleden van Nederland in kaart brengt.

"Tot de eeuwwisseling werd slavernij gezien als iets uit Amerika, niet als een Nederlands fenomeen", zegt Jouwe. "Hele generaties zijn opgegroeid zonder dat ze daar iets van hebben geleerd op school. Pas na de invoering van de Canon van Nederland in 2006, waar één van de vijftig "vensters" gaat over mensenhandel en gedwongen arbeid, kwam er iets van: goh, slavernij is eigenlijk gewoon onderdeel van de Nederlandse geschiedenis."

"Mensen denken vaak: wat heeft de slavernij met mij te maken? Daar was toch vooral de elite schuldig aan?" Nancy Jouwe vertelt vaak het verhaal van George Beens. "Dat is een arme sloeber uit Brabant die als soldaat schulden had en weggevlucht was op een VOC-schip. Zes jaar later kwam hij als slavenhandelaar als een rijk man terug. De VOC was voor sommige mensen een waanzinnige kans om er economisch beter op te worden."

Hoe heeft Keti Koti zich de laatste decennia in Nederland ontwikkeld?

Volgens Jouwe is het in de hele twintigste eeuw voornamelijk stil geweest. "Mensen waren simpelweg niet geïnteresseerd. Nu wel, de aandacht groeit langzaam. Er is de afgelopen tien jaar een nieuwe generatie onderzoekers opgestaan die er veel aandacht aan besteden. En er is een nieuwe generatie activisten. Mensen die zich inzetten tegen racisme."

In de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw werd Keti Koti vooral gevierd in Surinaamse kring, zegt Jouwe. "Nu is het breder geworden. Een belangrijk moment is de installatie van het Nationaal monument slavernijverleden in het Oosterpark in Amsterdam in 2002. Inmiddels zijn er in Rotterdam en in Middelburg ook monumenten verrezen, en wordt het gevierd in steden als Deventer, Utrecht en Berg en Dal."

Hoe staat de Nederlandse regering tegenover Keti Koti?

Het kabinet heeft nooit officieel excuses aangeboden voor het Nederlandse slavernijverleden. Wel betuigde Lodewijk Asscher in 2013 namens de vorige regering "diepe spijt en berouw" tijdens de herdenking van de afschaffing van de slavernij, toen 150 jaar geleden.

Net als vorig jaar riep burgemeester Ahmed Aboutaleb van Rotterdam ook dit jaar het kabinet op om verontschuldigingen aan te bieden. "Durf groot en sterk te zijn, zeg sorry!", zei hij zondag tijdens de jaarlijkse herdenkingsdienst bij het Rotterdamse slavernijmonument in Rotterdam. Die verontschuldigingen vanuit het kabinet zijn het afgelopen jaar niet gekomen en de woorden van "diepe spijt en berouw" bleven gelden.

Vorige week kwam naar buiten dat de gemeente Amsterdam mogelijk als eerste stad in Nederland formeel excuses gaat aanbieden voor het slavernijverleden. Zeven politieke partijen, die een meerderheid in de gemeenteraad vormen, willen onderzoek gaan doen naar de rol van de stad in de slavernijgeschiedenis, zodat de gemeente op 1 juli 2020 officieel excuses kan aanbieden tijdens Keti Koti.

Hoe is het met de politieke wil voor officiële excuses?

Nakomelingen van tot slaaf gemaakte mensen dringen al lange tijd aan op officiële excuses. "De ervaring leert dat een formeel excuus een precedent kan scheppen", zegt Nancy Jouwe. "Het kan een precedent scheppen voor financiële compensatie, en daar zijn internationaal interessante voorbeelden van, over hoe je dat moet aanpakken. Het gaat dan niet alleen om geld, maar ook bijvoorbeeld over sociale gelijkwaardigheid. Over meer aandacht voor educatie."

Maar belangrijker is de erkenning, aldus Jouwe. "Het maken van excuses betekent ook dat je zegt: wij waren fout. En dat is een taaie kwestie, dat regel je niet zomaar."

Jouwe ziet de politieke wil om stappen te maken vooral op lokaal niveau. "Daar zit beweging in. Landelijk ligt het bij de huidige generatie politici wat gevoeliger. Vanuit rechtse hoek gaan er stemmen op dat het kolonialisme eigenlijk best wel cool was. Daar is niet echt veel tegengeluid op. Eerdere generaties bemoeiden zich nog tegen het verleden van de Gouden Koets aan, maar daar hoor je niemand meer over."