Natuurmonumenten kapte om tal van redenen jarenlang bomen in natuurgebieden, maar met het groeiende belang van de strijd tegen klimaatverandering is dat discutabel geworden; bomen slaan immers CO2 op. Om uit te leggen voor wat voor dilemma beleidsbepalers staan in de discussie rondom bomenkap, nodigde Natuurmonumenten een groepje leden uit op de Sallandse Heuvelrug.

"Als beheerder van bos staan we voor een flink dilemma", zegt Jos Schouten, boswachter van Natuurmonumenten op de Sallandse Heuvelrug. Enerzijds klinkt er de luide roep om te stoppen met bomenkap, maar anderzijds is het weghalen van die bomen soms wel nodig.

Omdat de discussie zo oplaaide, besloot Natuurmonumenten - dat 700.000 leden heeft - in april dat het voorlopig stopt met het kappen van bomen. Voordat de organisatie de bomenkap eventueel weer oppakt, wil ze duidelijk hebben wat de leden daarvan vinden. De dilemma's rondom bomenkap legde de vereniging zaterdagochtend op de Sallandse Heuvelrug in Overijssel voor aan een selecte groep leden, een dag voordat een landelijke enquête onder de leden sluit.

"Vroeger, rond het jaar 1850, was de Sallandse Heuvelrug een massief, open landschap. Dat was eeuwenlang zo. Op de randen van de hei lagen grote akkercomplexen", vertelt Schouten.

"Nu is er heel veel bos. Die bomen staan als een cirkel om de hei heen en zorgen ervoor dat het omringende open landschap afgesloten is", aldus Schouten. "Veel van die voormalige akkers zijn nu in gebruik als grasland en worden door het bos gescheiden van de heide."

De akkers waar de wulp naar voedsel zocht. Inmiddels is de vogel uitgestorven op de Sallandse Heuvelrug.

Bossen zorgde voor verdwijnen van wulp

De komst van die bossen had desastreuze gevolgen voor soorten die profiteerden van het open landschap, zoals de wulp. "Vroeger wemelde het hier van de wulpen", herinnert Schouten zich.

Volgens de boswachter komt dat doordat de heidegebieden niet meer open zijn en worden omringd door bossen. "De wulp broedde op de hei en zocht voedsel in de open landschappen. De ouders konden met gemak over de bossen vliegen, maar de jongen niet. Die jongen moeten nadat ze uit het ei zijn gekropen direct zelf voedsel verzamelen. Voedsel dat ze vinden op die open landschappen, en niet op de hei."

"Maar doordat ze niet kunnen vliegen en ook niet door de bossen kunnen sluipen, gaan ze dood. De ouders kunnen dus overleven, maar de jongen hebben last van de scheiding in het landschap."

Schouten herinnert zich het laatste paar wulpen nog, op de top van de Sallandse Heuvelrug. "Elk jaar kregen ze jongen, maar elk jaar gingen die jongen dood. Uiteindelijk ging dat wulpenpaar ook dood, waardoor de wulp nu is uitgestorven op de Sallandse Heuvelrug."

Een volwassen wulp. (Foto: NU.nl/Sjaan Verduin, genomen in een ander natuurgebied)

Bomenkap kan biodiversiteit vergroten

Het kappen van bomen kan een doorgang van de heide naar de akkers creëren, waardoor de jonge wulpen zouden kunnen overleven. Het is een voorbeeld van waarom bomenkap soms noodzakelijk is om de biodiversiteit te behouden.

Ook andere soorten profiteren van een meer open landschap. Koudbloedige dieren als reptielen en amfibieën ontvangen in het schaduwrijke bos geen warmte van de zon en kunnen daar dus niet overleven.

Als de ledengroep van Natuurmonumenten eenmaal in het bos staat, op de plek waar bomen gekapt zouden kunnen worden, kunnen ze begrip opbrengen voor eventuele kap. Door het verhaal van boswachter Schouten snappen ze dat het verwijderen van bomen de natuur op termijn mooier kan maken.

Soms ook bomenkap vanwege veiligheid

Iets verderop, bij een lange statige laan, is bomenkap ook een heet hangijzer. Voor de dikke, oude eiken komt de laatste levensfase in zicht, en een bijbehorend gevolg van die ouderdom is het verliezen van takken. Dat levert weer gevaar op voor wandelaars op de laan.

Het weghalen van de oude bomen en het plaatsen van jonge bomen zou de veiligheid vergroten, maar veel mensen hechten waarde aan de schoonheid van oude bomen, bijvoorbeeld langs statige lanen. Daarnaast trekken oude bomen veel diersoorten aan, zoals spechten, verschillende soorten insecten en vleermuizen.

Ook hiervoor is weer begrip van de ledengroep. Door het met eigen ogen te zien, snappen ze het dilemma waar Natuurmonumenten voor staat.

De heide op de Sallandse Heuvelrug.

'Mensen tonen begrip als je ze uitleg geeft'

Marjolein Koek, woordvoerder van Natuurmonumenten, vertelt dat Natuurmonumenten daarom ook bewust mensen meeneemt naar het bos. "Als je dingen aan mensen uitlegt, begrijpen ze meestal wel waarom je iets doet. Het laat ook zien dat we niet om maar één reden bomen kappen. Als je aan mensen botweg vraagt: moeten we deze boom kappen?, dan zeggen ze nee. Pas als ze meer weten, komen ze tot een andere conclusie."

Een antwoord op de vraag of Natuurmonumenten definitief stopt met bomenkap is er nog niet, zegt Koek. "Maar we hebben in ieder geval kunnen laten zien dat het een heel complex onderwerp is, waar veel kennis voor nodig is."