Bangladesh en Myanmar zeiden eind november een eerste stap te hebben gezet richting de terugkeer van de vluchtelingen. Hierin werd afgesproken dat de repatriëring snel zou beginnen en twee jaar zou duren.

Myanmar zegt "geheel klaar" te zijn voor de terugkomst en wil voor de repatrianten nieuwe dorpen bouwen in de buurt van hun oorspronkelijke huizen, die door het leger zijn verwoest. Maar verschillende hulporganisaties spraken eerder hun zorgen uit over de repatriëring. 

De groep vluchtelingen is al twee keer eerder teruggestuurd naar Myanmar: in 1990 en 2000. De situatie lijkt sindsdien weinig veranderd, wat de vraag doet rijzen of de vluchtelingen deze keer wel een veilige leefomgeving kunnen verwachten.

En de groep vluchtelingen die Bangladesh bereikt groeit ondertussen nog steeds. Achtergebleven Rohingya zouden zelfs steeds wanhopiger worden om te vluchten: eind vorig jaar berichtten de Verenigde Naties nog over tientallen Rohingya die op zelfgemaakte vlotten een gevaarlijke oversteek naar het buurland maken. Sinds vorige zomer zijn al meer dan honderd mensen verdronken in de rivier die beide landen scheidt.

Volgens een woordvoerder van Amnesty International is het belangrijk dat de groep geheel vrijwillig terugkeert. "Niemand moet worden gedwongen terug te keren naar een situatie van mensenrechtenschendingen en systematische discriminatie en segregatie", aldus Amnesty International in een eerder rapport.

Volgens Amnesty kunnen de Rohingya "gevaar lopen te worden vermoord of slachtoffer te worden van de campagne van etnische zuivering van het leger van Myanmar".

Het land wordt steeds vaker beticht van het plegen van etnische zuivering. De mensenrechtencommissaris van de VN, Zeid Ra'ad al-Hussein, zei vorige maand dat er "sterke vermoedens" waren dat er sinds augustus vorig jaar "genocidale handelingen" zijn verricht in Myanmar tegen de Rohingya-minderheid.

Ook de Organisatie voor Islamitische Samenwerking (OIS) veroordeelt het geweld in het land, en stelt dat de Rohingya als "kakkerlakken" worden behandeld. 

Het leger zelf ontkent echter mensenrechten te hebben geschonden. Uit een eigen intern onderzoek blijkt er geen sprake te zijn van van "moordpartijen, plunderingen of seksueel geweld."

De bevindingen staan haaks op de getuigenissen van de vluchtelingen zelf. Veel mensenrechtenorganisaties, de VS en de VN hebben hun twijfels over de onpartijdigheid van het rapport uitgesproken. 

De terugkeer is langzamerhand begonnen, maar nog steeds zitten honderdduizenden vluchtelingen nog in Bangladesh, waar zij net als in Myanmar staatloos zijn. Gerepatrieerde vluchtelingen krijgen geen staatsburgerschap, maar slechts een identiteitsbewijs. Ook zitten nog Rohingya vast in "niemandsland", een strook tussen Bangladesh en Myanmar.

Organisatie Save the Children waarschuwde half november voor ernstige ondervoeding bij kinderen in de kampen in de strook. Bijna een kwart van de kinderen lijdt aan een acute vorm van ondervoeding. 7,5 procent van de onderzochte kinderen lijdt zelfs aan een ernstige vorm van acute ondervoeding. "Daar gaan kinderen aan dood als ze niet worden behandeld", zei Rik Goverde van Save the Children eerder tegen NU.nl.

Ze ontwikkelen zich hierdoor lichamelijk en mentaal minder goed," zegt Goverde. "Dat proces is onomkeerbaar. De kans is groot dat die kinderen in armoede blijven hangen. Het remt de groei."

Voor de Rohingya-moslims is het geweld niet nieuw. De VN noemde in 2009 de Rohingya al "het volk met de minste vrienden" en stelde in een rapport vast dat de Rohingya het meest vervolgde volk ter wereld zijn. De groep van ruim een miljoen moslims lijkt al tijden nergens heen te kunnen.

Inwoners van Rakhine, een deelstaat van Myanmar waar de meeste Rohingya wonen, zien de moslims als "indringers uit Bangladesh". Ze worden daar al jaren onderdrukt en de regering heeft de burgerrechten van de stateloze burgers langzaam afgepakt.

Er zijn meerdere theorieën over waar de Rohingya oorspronkelijk vandaan komen. Volgens verschillende historici en de Rohingya zelf zijn zij de oorspronkelijke inwoners van de Rakhine-staat in Myanmar. Maar volgens de regering van Myanmar komen de Rohingya oorspronkelijk uit Bangladesh en zijn het illegale immigranten die na de onafhankelijkheidsoorlog van Bangladesh in 1971 in het land zijn komen wonen.

Volgens de minister van Buitenlandse Zaken in Myanmar worden de teruggekeerde Rohingya ondergebracht in kampen in de buurt van hun voormalige woonplaatsen. Hun huizen zijn tot de grond afgebrand. Als deel van de overeenkomst belooft Myanmar dat de terugkeerders niet te lang zullen doorbrengen in tijdelijke behuizing.

De Verenigde Naties drongen er eerder sterk op aan om de vluchtelingen te voorzien van burgerrechten, voordat de Rohingya "honderd procent vrijwillig" de mogelijkheid krijgen om terug te keren.

"De situatie is onveranderd", aldus de woordvoerder van Amnesty International. "Dezelfde wetten, regels en geweld waar de Rohingya voor vluchten, zijn er nog steeds."