Waarom de spanning tussen Duitsland en Turkije steeds verder oploopt

De irritatie tussen beide grootmachten gaat terug naar maart 2016. De Duitse komiek Jan Böhmermann neemt de Turkse president Recep Tayyip Erdogan op de hak door hem onder meer een geitenneuker en een pedofiel te noemen. 

De Turken reageren woest op optredens van Böhmermann en bondskanselier Angela Merkel voelt zich, na enige stilte vanuit de Bondsdag, genoodzaakt in te grijpen. In een telefoongesprek met de Turkse premier Ahmed Davutoglu noemt ze Böhmermanns woorden "bewust kwetsend".

Erdogan doet aangifte tegen Böhmermann voor beledigen en de rechtbank in Hamburg verbiedt Böhmermann delen van zijn smaadgedicht te herhalen. Zowel Böhmermann (het hele gedicht is vrijheid van kunst) als Erdogan (het hele gedicht moet verboden worden) gaan in beroep. Het gerechtshof moet nog uitspraken doen in deze zaak.

Armeense genocide

Ondertussen ontwikkelt zich ook op andere vlakken een gespannen relatie. Als het Duitse parlement in juni 2016 de Armeense genocide erkent, is Turkije beledigd. Het land stelt dat het bij de gebeurtenissen tussen 1914 en 1918 niet om volkerenmoord ging en dat er niet anderhalf miljoen maar 'slechts' tussen de 200- en 500.000 Armeniërs om kwamen.

Als zo’n veertig Turkse NAVO-militairen begin dit jaar politiek asiel aanvragen in Duitsland, nadat zij door Turkije werden teruggeroepen na mislukte staatsgreep, is de spanning tussen beide landen compleet. Turkije eist dat Duitsland de asielaanvragen afwijst, de Duitse vreemdelingendienst en het ministerie van Binnenlandse Zaken laten echter weten de aanvragen net als alle andere te behandelen.

Kort daarop wordt de Turks-Duitse journalist Deniz Yücel eind februari opgepakt vanwege het 'maken van propaganda voor een terroristische organisatie en het aanzetten tot publiek geweld'. De Turkse ambassadeur wordt op het matje geroepen en verschillende Duitse en Europese politici eisen zijn vrijlating. In meerdere Duitse steden gaan mensen de straat op om te protesteren tegen zijn arrestatie, maar dit alles zonder succes: Yücel zit tot op de dag van vandaag vast zonder enige vorm van proces.

Campagne

Als twee Turkse ministers in maart voor het Turkse referendum campagne willen voeren in verschillende Duitse steden, worden de optredens afgelast. De regering in Ankara is ontstemd. In Duitsland wonen namelijk zo’n 1,4 miljoen Turkse Duitsers die ook aan het referendum mee mogen doen. Dit keer moet de Duitse ambassadeur zich bij de Turkse regering melden en hoewel Merkel en de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Sigmar Gabriel de vrede nog proberen te bewaren, halen de Turken meermaals hard uit naar de Duitse regering.

Zo noemt president Erdogan het weren van Turkse ministers "nazi-praktijken" en stelt de Turkse minister van Buitenlandse zaken Mevlüt Cavusoglu dat Duitsland de Turken in haar land onderdrukt en dat de Duitse regering altijd vijandig is tegenover Turkije. Eind maart beticht Erdogan Merkel nogmaals van "nazi-methoden" vanwege het weren van inmiddels meerdere Turkse politici.

Merkel eist van Erdogan dat hij ophoudt met dergelijke vergelijkingen en dreigt met een totaalverbod op campagneoptredens van Turkse politici. Als het referendum in Turkije achter de rug is en een meerderheid van de Turken ervoor kiest Erdogan meer macht te geven, komt Turkije eind april terug op de relatie met Duitsland. Ankara wil de onderlinge band herstellen en het heeft Duitsland nodig bij het verbeteren van de economie. Die is door de vele aanslagen in het land zwaar getroffen en zeker de toeristensector heeft hierdoor harde klappen gekregen.

Incirlik 

In mei wordt de relatie tussen beide landen wederom op de proef gesteld als de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Gabriel naar de NAVO-militairebasis in het Turkse Incirlik wil afreizen. Turkije ontzegt hem de toegang omdat Duitsland inmiddels asiel heeft verleend aan de Turkse militairen die na de mislukte staatsgreep in Turkije waren ontslagen.

Eerst wordt gepoogd de kwestie onderling op te lossen, maar als dat niet lukt trekt Duitsland haar NAVO-militairen terug uit Turkije en stationeert ze in Jordanië om vanuit daar de ondersteuning van de strijd tegen Islamitische Staat in Syrië en Irak voort te kunnen zetten. Over de NAVO-basis in het Turkse Konya is eenzelfde conflict gaande, bondsdagleden mogen in juli niet op bezoek bij de Duitse militairen die daar zijn gestationeerd.

Als Erdogan in juli naar Duitsland gaat vanwege de G20-top in Hamburg, wil hij een toespraak houden voor de Turkse Duitsers in die stad. Merkel verbiedt dit en Erdogan is woest. In weekblad Die Zeit stelt de president dat Duitsland zelfmoord pleegt en dat de regering-Merkel de fout moet corrigeren.

Mensenrechtenactivist 

Ondertussen wordt op 5 juli de Duitse mensenrechtenactivist Peter Steudtner in Turkije gearresteerd. Hij wordt ervan verdacht terroristische organisaties te steunen. Als duidelijk wordt dat Steudtner langer vast blijft zitten, wordt de Turkse ambassadeur in Duitsland weer op het matje geroepen en breekt minister Gabriel zijn vakantie af.

Volgens Gabriel moet het maar eens afgelopen zijn met het  "bezonnen en bezorgd" reageren op de kwesties met Turkije. Het reisadvies voor Turkije wordt aangescherpt en de minister waarschuwt Duitse bedrijven met het doen van investeringen in het land. Zijn collega Cavusoglu stelt kort daarop nog steeds op goede voet te staan met Gabriel.