De EU-leiders zijn het in de nacht van donderdag op vrijdag eens geworden over hoe ze samen met Turkije de migratiecrisis willen oplossen. 

Vrijdagochtend wordt het aanbod voorgelegd aan de Turkse premier Ahmet Davutoglu. Daarna worden alle 28 EU-leiders ingeseind over de inhoud en uitkomst van die bijeenkomst. Komen daar positieve reacties op, dan schuift Davutoglu aan om een definitief akkoord te bezegelen.

Vorige week bereikten de onderhandelaars al een principeakkoord.

Samenvattend komt het erop neer dat er een soort ruilsysteem komt. Om de migrantenstroom te controleren neemt de EU alleen nog maar erkende vluchtelingen vanuit Turkije op.

Asielzoekers die op eigen houtje vanuit Turkije de oversteek wagen naar Griekenland, worden teruggestuurd, krijgen een notitie en komen onderaan een lijst te staan voor een doorreis. Ook moet Turkije asielzoekers die geen recht hebben op asiel, uit bijvoorbeeld Pakistan, Marokko of Algerije, terugnemen.

Vervolgens zal de EU voor iedere Syriër die wordt teruggestuurd er eentje opnemen, maar wel een Syriër die zich  in Turkije heeft laten registreren.

Deze aanpak moet de migranten ervan weerhouden om de gevaarlijke reis over de Egeïsche Zee te wagen en een einde maken aan het mensonterende verdienmodel van de mensensmokkelaars.

Hoeveel gaat dit de EU kosten?

Een belangrijk onderdeel van de deal is de omstandigheden in de opvangkampen in Turkije te snel te verbeteren. Turkije neemt nu al 2,7 miljoen vluchtelingen op en een pot van 3 plus 3 miljard euro, op te hoesten door de EU-lidstaten, moet zorgen voor betere gezondheidszorg, scholing en werk voor de vluchtelingen. 

Dat bedrag van in totaal 6 miljard euro wordt niet overgemaakt naar de Turkse regering, maar het gaat naar organisaties die voor de betere leefomstandigheden voor de vluchtelingen moeten zorgen. Na een eerste tranche moeten er zichtbare en goede resultaten worden geboekt voordat de volgende tranche zal worden overgemaakt.

Daartegenover staat dat de Turken de grenzen beter moeten gaan bewaken en werk moet maken van een goede registratie en integratie van de vluchtelingen. 

Wat wil Turkije terugzien?

In ruil voor deze afspraken biedt de EU aan Turkije verregaande visumliberalisatie, wat betekent dat Turkse staatsburgers voortaan visumvrij naar de EU kunnen reizen. Turkije moet dan wel eerst voldoen aan de 72 door Europa gestelde voorwaarden, zoals het in gebruik nemen van paspoorten die fraudebestendig zijn.

Ook worden de onderhandelingen over toetreding tot de EU heropend. Een EU-lidmaatschap lijkt echter nog erg ver weg na de recente overname van een Turkse krant en een Turks persbureau door de Turkse regering. Met de Turkse president Erdogan die steeds meer autocratische trekjes lijkt te vertonen, voldoet Turkije ook bij lange na niet aan de zogenoemde Kopenhagen-criteria voor toetreding tot de Unie.

Lost dit akkoord de vluchtelingenproblematiek op?

Voor zowel Turkije als voor de EU-lidstaten is het belangrijk om thuis te komen met goede resultaten. Voor de Turken betekent dat de visumliberalisatie en toetreding tot de EU en voor de Europese lidstaten is dat de boodschap dat met dit akkoord de vluchtelingenstroom onder controle wordt gebracht.

De werkelijkheid is echter dat Turkije geen lid wordt van de Unie en eerst aan alle voorwaarden voor visumliberalisatie moet voldoen, en dat de EU-lidstaten kunnen niet uitsluiten dat de vluchtelingenstromen zich zullen verplaatsen naar bijvoorbeeld Bulgarije of naar Libië, vanwaar het Italiaanse eiland Lampedusa binnen handbereik ligt.

Het wordt dan ook nog een hele klus om de Italianen en Bulgaren achter dit akkoord te krijgen. Alle 28 EU-lidstaten moeten namelijk instemmen. Ook Spanje en Frankrijk zijn nog niet om. Zij vrezen dat het principeakkoord in strijd is met het VN-vluchtelingenverdrag.

En voor Cyprus zijn hernieuwde EU-toetredingsgesprekken met aartsvijand Turkije ondenkbaar. Hoewel er dus een principeakkoord ligt, kunnen de onderhandelaars nog vol aan de bak.