Vertegenwoordigers van strijdende partijen in Libië tekenden in december vorig jaar in Marokko een akkoord voor de vorming van een eenheidsregering. Dit plan in de praktijk brengen zal een lastige opgave worden.

Een jaar lang werd er, onder leiding van de Verenigde Naties, aan het akkoord gewerkt en verschillende conceptresoluties werden afgeschoten, maar nu ligt er daadwerkelijk een overeenkomst voor een nieuwe regering voor het door tientallen milities uit elkaar getrokken Libië.

"En dat is knap", stelt Floor El Kamouni-Janssen, deskundige Arabische Regio bij Instituut Clingendael tegenover NU.nl.

"Hoewel er vanuit beide partijen veel kanttekeningen bij het akkoord zijn geplaatst, zijn ze er toch uitgekomen. Nu is het de vraag of ze het akkoord mee naar huis kunnen nemen en uit kunnen voeren in samenwerking met de milities die in Marokko niet aan tafel zaten."

In 2015 werd Libië namelijk bestuurd door twee verschillende regeringen, twee parlementen en verschillende militante organisaties met allen een eigen belang. "Het zijn niet alleen de islamisten tegenover de seculieren, maar ook de oude aanhangers van Muammar Kadaffi  tegenover de revolutionairen, de regio’s oost tegenover west en minderheden zoals de Toeareg en de Teboe met allen hun eigen belangen", aldus Jan Michiel Otto, hoogleraar recht en bestuur ontwikkelingslanden aan de Universiteit Leiden.

"En dan heb je ook nog de verschillende steden die hun eigen eisen aan een regering stellen. Na Kaddafi wantrouwt men elke sterke leiding. Hierdoor is het moeilijker voor een regering het land goed te besturen." 

Het was Kaddafi die lange tijd de stamverbanden doelbewust gebruikte en in stand hield. "Het was zijn manier van macht behouden", aldus Otto. "Hij was de zogenaamde Broeder-Leider die in theorie het maken van wetten aan het volk overliet, in de zogeheten lokale volksraden mochten dan bepaalde stammen domineren." 

Hoewel het op papier waarschijnlijk de beste oplossing is, zal het niet makkelijk worden alle neuzen dezelfde kant op te krijgen. "En dat is een understatement", stelt Midden-Oostendeskundige Ruud Hoff. Volgens Hoff heerst er veel wantrouwen bij de vele milities en zal het lastig worden nu het akkoord er ligt een presidentiële raad te vormen. "Want wie gaat er in die presidentiële raad en hoe leg je het uit aan de milities die daarin geen plek krijgen? Dat soort problemen krijg je dan."

Waarom er door de internationale gemeenschap zo’n druk werd uitgevoerd op het vormen van dat akkoord is de strijd tegen Islamitische Staat (IS). Nu het plan voor een eenheidsregering er ligt, is er voor het westen weer een internationaal erkende partner waarmee de opmars van IS tegen kan worden gehouden.

Clingendael-deskundige El Kamouni-Janssen: "Libië is in twee opzichten van belang voor Europa. Haar centrale locatie in Noord-Afrika maakt het land een spil voor IS als het gaat om uitbreiding van het kalifaat en daarnaast is Libië één van de belangrijkste landen geworden waar vanuit mensensmokkel naar Europa plaatsvindt."

Daarbij bestaat de vrees dat IS beslag zal leggen op de verschillende oliebronnen die het land rijk is. In december liet de Franse minister van Defensie, Jean-Yves Le Drian, weten dat IS vanuit Sirte het land in trekt op weg naar de nabij gelegen olieopslagplaatsen. "Ze zitten in Sirte en hebben nu een gebied van zo’n 250 kilometer langs de kust in handen, maar proberen nu ook oliebronnen- en opslagplaatsen te veroveren", aldus Drian. Libië heeft met 48 miljard vaten ruwe olie de grootste olievoorraad van Afrika en de negende grootste van de wereld. 

"De angst bestaat dat IS, net zoals in Irak en Syrië, rijk zal worden door het verhandelen van die olie, maar Libië is niet helemaal vergelijkbaar met die landen", meent El Kamouni-Janssen. Volgens haar heeft de Libische Nationale Olie Corporatie (NOC) de afgelopen jaren gepoogd de olie beschikbaar te houden voor alle Libiërs en zal dit als een barrière werken voor IS omdat er genoeg milities zijn die de NOC daar aan willen houden.

In 60 seconden: Wie zijn de IS-strijders?

Animatie door in60seconds

Maar is er dan echt een gevaar? "Het gedachtengoed van IS is in Libië niet bijzonder populair", stelt Midden-Oostendeskundige Hoff. "Een verbod op voetbalwedstrijden, een verbod op roken, allemaal zaken die misschien op het platteland van Afghanistan goed aan zouden slaan, maar Libië is een betrekkelijk modern land, daar moeten ze niks hebben van dat soort verboden."

"Bovendien zijn er genoeg grote milities zoals die in Misrata, die de opkomst van IS tegenhouden omdat het ten koste zou gaan van eigen belangen", vult El Kamouni-Janssen aan. "Alleen is IS wel goed in een verdeel- en heersstrategie waarmee ze minder machtige groeperingen of teleurgestelde islamisten aan zich weten te binden. Het is geen heel doordachte strategie, maar wel een opportunistische."

Nu er een akkoord ligt, is daarom de kans groot dat de internationale coalitie onder leiding van de Verenigde Staten ook in Libië gaat beginnen met luchtaanvallen op IS. Van grondtroepen zal het zo snel niet komen, denkt Hoff, en van een wederopbouwmissie ook niet. "Het belangrijkste doel van het Westen is nu het uitschakelen van IS. Een stabiel Libië is voor Amerika nu van minder urgent belang, bovendien zal een wederopbouwmissie zo vlak voor de Amerikaanse verkiezingen niet op veel steun van het Amerikaanse volk kunnen rekenen."

Volgens El Kamouni-Janssen is stabiliteit in Libië voor Europa meer van belang. "De opkomst van IS heeft gezorgd voor een gemeenschappelijke vijand en gezien de aanslagen in Parijs en de grote vluchtelingenstroom naar Europa zijn wij meer gebaat bij rust in deze regio."

Lees meer achtergrondverhalen in NUweekend