NU.nl sprak meerdere betrokkenen over de vraag: Hoe kon het zo hoog oplopen en hoe werd een uitweg gevonden uit de impasse?

De ellende begint al in oktober 2013 als het Europees Comité voor Sociale Rechten (ECSR) oordeelt dat ook illegalen recht hebben op basisvoorzieningen. 

De uitspraak is voorlopig en niet-bindend, maar toch zit de coalitie er mee in zijn maag. We moeten hier iets mee, denken ze bij de PvdA. Voor de VVD druist de uitspraak echter volledig in tegen het gewenste strenge asielbeleid. Zo vertrekt er nooit meer iemand, is de redenering.

De PvdA dringt er op aan dat gemeenten de mogelijkheid krijgen om voor opvang te zorgen, maar van de coalitiepartner krijgen ze direct nul op het rekest. 

Dit gaan we niet doen, zeggen de liberalen, die daarbij wijzen naar het regeerakkoord, waarin staat dat wie hier onrechtmatig verblijft moet vertrekken. 

Bovendien herinneren de VVD'ers hun PvdA-collega's eraan dat in 2009 toenmalig staatssecretaris Albayrak (PvdA) de gemeentelijke opvang voor uitgeprocedeerde asielzoekers verbood en een uitspraak van hetzelfde comité over de opvang van gezinnen met kinderen naast zich neer legde en tot aan de Raad van State aanvocht.

Dat kan zo zijn, stellen de PvdA'ers, maar dit systeem werkt niet. Die mensen zwerven op straat.

De impasse is een feit, maar de hete aardappel wordt vooruit geschoven. Een definitieve uitspraak laat immers nog even op zich wachten en daarna moet ook het comité van ministers in Europa er nog een uitspraak over doen. 

Het ongemak in de coalitie groeit als gemeenten op eigen initiatief en met de voorlopige uitspraak van het comité in de hand steeds vaker bed, bad, brood-voorzieningen treffen voor de uitgeprocedeerde illegalen.

Even lijkt het nota bene toenmalig staatssecretaris Fred Teeven te zijn die een oplossing biedt. Hij stelt voor om op twee plekken in het land (Ter Apel en Gilze Rijen) de noodopvang te regelen. De PvdA omarmt het plan, maar de VVD-fractie fluit hem terug. Het voorstel wordt aangehouden tot Nederland eventueel gedwongen wordt de opvang te regelen.

Na de definitieve uitspraak in november 2014 komt het er in april dit jaar echt op aan. Wat zeggen de Europese ministers? Moet Nederland verplicht opvang gaan bieden?

De verwachting is dat het comité van ministers het kabinet zal dwingen om, in lijn met de uitspraak van de ECSR, opvang te bieden aan de uitgeprocedeerden. Maar dat gebeurt niet en de VVD grijpt zijn kans.

Dan houden we vast aan het harde asielbeleid, is de houding van met name VVD-fractievoorzitter Halbe Zijlstra als het kabinet vorige week dinsdag de uitspraak onder ogen krijgt. 

De PvdA leest echter in de uitspraak wel de oproep om onderdak te gaan bieden. PvdA-kopstukken Lodewijk Asscher en Diederik Samsom proberen Zijlstra, premier Mark Rutte en de verantwoordelijk staatssecretaris Klaas Dijkhoff te overtuigen.

De PvdA-onderhandelaars wijzen daarbij op de Pauluskerk in Rotterdam. Daar werkt de aanpak terugkeerbevorderend.

Tot diep in de nacht wordt er gekeken of er een gezamenlijke reactie kan worden gevonden voor als de uitspraak de volgende dag openbaar wordt. Even lijkt tot verbazing van de PvdA'ers het voorstel van Teeven voor de VVD een serieuze optie, maar op woensdag blijkt dit toch een brug te ver.

Bij de VVD heerst het gevoel dat op de asielportefeuille op alle belangrijke punten al soepelheid richting PvdA is getoond. Nu is de grens bereikt. De liberalen snappen dat de PvdA bonje krijgt met de achterban, maar hier zetten de VVD-onderhandelaars een streep.

Het hele parlementaire journaille heeft dan inmiddels lucht gekregen van het dispuut. Als op woensdag de gesprekken op het Torentje eind van de middag verder gaan, kijken de onderhandelaars elkaar aan: Laten we het niet te laat maken. Een nachtelijke vergadering zal de crisissfeer aanwakkeren.

Het initiatief mislukt en tot verbazing van de onderhandelaars zelf blijven ze tot drie uur 's nachts bezig. Met name de VVD-onderhandelaars trekken zich regelmatig terug voor overleg onderling. Ook de VVD-bewindspersonen Henk Kamp en Edith Schippers melden zich daarvoor op het Torentje.

Het is Rutte die als premier in ogen van Zijlstra soms iets teveel toegeeft aan de PvdA. Zijlstra grijpt dan in om het VVD-profiel te bewaken. Afgesproken werk, claimen de liberalen. Rutte zou precies weten waar de grens ligt.

In arren moede wordt overwogen om een uitspraak van de Raad van State af te wachten. Die moet zich nog buigen over een individuele zaak, maar die wel leidend zal zijn voor het kabinet. Uiteindelijk vinden VVD en PvdA het in stand houden van de status quo echter onaantrekkelijk.

Gedurende de onderhandelingen lopen de emoties soms hoog op en knettert het af en toe flink. Regelmatig wordt Kamerbewaarder Fouad uit het keukentje naast de werkkamer van Rutte gestuurd voor bilateraaltjes. Dan weer tussen Rutte en Samsom, dan weer tussen Rutte en Zijlstra. Ook Samsom en Asscher trekken zich hier af en toe terug.

Na de tweede nachtelijke vergadering zijn de partijen elkaar ondanks alles geen millimeter genaderd. De PvdA houdt immers vast aan de eis dat er een vorm van opvang komt, de VVD vindt een bed, bad, brood-voorziening onrechtvaardig en onaanvaardbaar. 

De uitgeputte politici lassen na twee nachtelijke vergaderingen voor donderdag een denkpauze in. Bij de PvdA denken ze na hoe ze de VVD 'comfort' kunnen bieden.

Ze komen uit op twee dingen, waaronder de met de VVD gedeelde noodzaak van terugkeer. Daarnaast zijn de partijen het eens dat welke vorm van opvang dan ook tijdelijk moet zijn. 

PvdA-staatssecretaris Sharon Dijksma tast op verzoek van de partijtop bij minister Henk Kamp (VVD) af de denkrichting van de PvdA kansrijk is. Kamp acht dit haalbaar en belooft ook binnen de VVD te kijken hoe de partijen elkaar kunnen naderen.

Vrijdag wordt echter al snel geconcludeerd dat zowel VVD als PvdA niet gaan bewegen. De VVD houdt er aan vast dat er hoe dan ook geen sprake kan zijn van opvang, de PvdA vindt dit onacceptabel. Het is het moment dat de onderhandelaars van beide partijen even geen uitweg meer zien. 

Dan worden de op donderdag bedachte opties op tafel gebracht: het limiteren van de tijd dat de illegalen in de opvangen kunnen blijven, het versterken van de Dienst Terugkeer & Vertrek (DT&V) en de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM), de diplomatie en het betrekken van Ontwikkelingssamenwerking. 

De VVD brengt hier tegenin dat in elk scenario de gemeentelijke opvang dicht moet en dat hier ook op gehandhaafd moet worden.

Staatssecretaris Dijkhoff krijgt de opdracht mee om in het weekend de verschillende opties in een aantal memo's uit te werken.

Op zaterdag is er veelvuldig contact tussen Rutte, Zijlstra en Dijkhoff. Met name de optie om de opvang tijdelijk te maken wordt door de liberalen als acceptabel compromis gezien.

Die zondag overleggen Samsom en Rutte in de woning van de PvdA-leider. Zij bespreken de opties en tasten af of ze een compromis samen kunnen verdedigen.

Diezelfde avond werken Zijlstra en Asscher deze optie nader uit bij de Amsterdamse burgemeester Eberhard van der Laan in diens ambtswoning. Asscher had Van der Laan erbij gevraagd om zijn ervaringen met de gemeentelijke aanpak van uitgeprocedeerden te delen.

Geleidelijk worden de contouren van het uiteindelijke akkoord zichtbaar. Uitgangspunt voor beide partijen is dat het beleid gericht moet zijn op terugkeer. De PvdA krijgt dan de door het Rijk georganiseerde opvangvoorziening waar uitgeprocedeerden korte tijd kunnen verblijven.

Als de partijen maandag weer bij elkaar komen is het vertrouwen op een goede afloop een stuk groter. Aangezien de opvang een tijdelijk karakter heeft en de gemeentelijke opvang dicht moet acht de VVD de oplossing acceptabel. 

Gemeenten moeten gaan werken aan een nieuw bestuursakkoord zonder illegalenopvang. Doen ze dat niet dan dreigen ze te worden gekort indien ze toch voor opvang zorgen.

De PvdA is op haar beurt tevreden dat de opvang er komt, al is hij in tijd en locaties beperkt.

Nog drie dagen worden de compromisteksten minutieus doorgenomen, waarna woensdagavond de coalitiepartijen alsnog hun zwaarbevochten akkoord kunnen presenteren. Rutte 2 is weer voor even gered.