De boeken van auteur Thomas Olde Heuvelt zijn in veel landen populair. HEX is in maar liefst 25 landen uitgegeven. Als auteur moet hij zijn toestemming altijd geven, voordat zijn boeken vertaald mogen worden. Als zijn boek wordt aangekocht door een buitenlandse uitgever, betekent dat niet dat er zomaar inhoudelijke aanpassingen gedaan mogen worden in de vertaling. Maar dat gebeurt in de praktijk wel. Zo ook in de Chinese versie van HEX.

"Toen ik in 2018 op tournee was in Peking, vertelde mijn uitgever dat er iets in mijn boek was gewijzigd. Ik dacht dat het ging om het geweld in het verhaal, maar het bleek te gaan om een gezin dat islamitisch is. Dat laatste is een klein detail in het boek, maar in China mag niks over moslims gepubliceerd worden", vertelt Olde Heuvelt aan NU.nl.

De auteur vindt dat je nooit aan het werk van een ander mag komen zonder overleg. Toch besloot hij de strijd niet aan te gaan met de Chinese uitgever en de aanpassingen te accepteren. "HEX gaat over een gemeenschap die gecontroleerd wordt en geen vrijheid kent. Voor de Chinezen is dat de dagelijkse realiteit. Daarom vind ik het belangrijk dat zij wel toegang hebben tot mijn boeken."

Nicolette Hoekmeijer, die al bijna 35 jaar boeken vanuit het Engels naar het Nederlands vertaalt, heeft nog nooit een tekst zo radicaal aangepast. "Ik respecteer altijd het werk en de intentie van de auteur. De uitdaging is om vast te houden aan de tekst van de auteur en tegelijkertijd de Nederlandse lezers niet het gevoel te geven dat het een vertaling is."

Maar hoe kom je er als auteur achter dat in de vertaling kleine of grote wijzigingen zijn aangebracht? "Meestal niet", antwoordt Olde Heuvelt. "Het zal ongetwijfeld gebeuren dat een uitgeverij in Polen, Tsjechië, Oekraïne of Turkije aanpassingen maakt in mijn boeken en dat ik daar nooit achter kom."

Is het dan zo moeilijk om een boek te vertalen zonder aan de inhoud te komen? Hoekmeijer vergelijkt het vertalen van boeken met een "erg leuke, maar ook moeilijke puzzel". "Als vertaler werk je bijvoorbeeld ook aan teksten die al tientallen jaren oud zijn. Daarin komen woorden en situaties voor, die we nu niet meer gebruiken of kennen. Als vertaler moet ik er dan toch iets van kunnen maken."

"En soms weet ik niet precies wat de auteur precies bedoeld heeft. Vertalen is dus ook veel interpreteren en dat doet elke vertaler vanuit de eigen ervaring. Vandaar dat twee vertalers zelden een zin hetzelfde zullen vertalen."

Een ander boek van Olde Heuvelt, Echo, werd door zowel Chinese als Russische uitgeverijen niet aangekocht vanwege de relatie tussen twee mannelijke personages. Maar ook in landen waar je het misschien niet meteen verwacht, lag die relatie moeilijk. "Omdat Britten behoorlijk conservatief zijn, vroeg mijn Britse uitgever mij of ik Sam eventueel kon veranderen in Samantha. Het zou anders te veel gaan over de relatie tussen twee jongens, terwijl het gewoon een spannend boek moest zijn", vertelt Olde Heuvelt.

"Ik ben bereid om mee te denken met uitgeverijen in het buitenland en ik sta ervoor open om aanpassingen in een verhaal aan te brengen als dat beter past bij dat land. Zo heb ik op eigen initiatief HEX voor de Amerikaanse markt herschreven en speelt het zich af in het dorpje Black Spring in plaats van Beek."

De auteur besloot toch om de relatie tussen de jongens in zijn boek Echo niet te veranderen. "Die relatie is voor het verhaal te belangrijk. Als ik het zou aanpassen, zou het echt raken aan de ziel van het verhaal. Daar ligt bij mij de grens."

Ook in de Verenigde Staten zijn ze erg voorzichtig. "Daar liggen bepaalde onderwerpen, zoals zelfdoding, heel gevoelig. Dat geldt ook voor politiek incorrecte grappen of scheldwoorden als faggot", legt Olde Heuvelt uit. "Maar voor geweld hoef je je nooit te verantwoorden. Een passage waarin bijvoorbeeld iemand de keel doorgesneden wordt, is prima."

Het is voor een vertaler daarom van groot belang om naast een goede taalbeheersing ook goed op de hoogte te zijn van de cultuur. Hoekmeijer vindt dan ook dat de naam van de vertaler op het boekomslag hoort, naast die van de auteur. "Gemiddeld werk ik vier tot vijf maanden lang aan het vertalen van een boek en elk woord is door mijn handen gegaan. Met de keuzes die ik maak, druk ik mijn stempel op een boek. Er zou daarom meer erkenning moeten komen voor de rol die de vertaler vervult."