Een voorbeeld is de controle van de coronapas van zogenoemde zwemouders. Steeds meer gemeenten, waaronder Groningen, Aalsmeer en Apeldoorn, controleren ondanks de geldende coronamaatregelen niet langer of ouders die hun kinderen tijdens zwemles helpen met omkleden een coronapas hebben.

VWS reageert tegenover NU.nl dat de verantwoordelijkheid voor de handhaving van de maatregel bij de lokale driehoek ligt. Die bestaat uit de gemeente, de politie en het Openbaar Ministerie (OM).

Een woordvoerder van het OM Noord-Nederland, waar de stad Groningen onder valt, zegt tegen NU.nl dat de handhaving rond het controleren van coronapassen van zwemouders eerder bij de politie ligt dan bij het OM.

De politie Noord-Nederland laat weten niet zomaar in actie te kunnen komen. "De politie handhaaft in opdracht van de gemeente", licht een woordvoerder toe. "Dus als die geen opdracht meer geeft, handhaven wij niet langer."

Minister van Justitie en Veiligheid Dilan Yesilgöz liet woensdag doorschemeren weinig te voelen voor een strakkere handhaving. De VVD-minister reageerde daarmee op gemeenten die niet willen ingrijpen als winkels ondanks de lockdown toch opengaan.

Donderdag kwam Yesilgöz na kritiek van onder meer haar eigen partij op die uitspraak terug. In een brief aan de Kamer schrijft de minister wel degelijk het belang van naleving te hebben benadrukt en dat handhaving "uiteraard" mogelijk is.

Verder deelde ze het voornemen om hierover te spreken met de burgemeesters in het Veiligheidsberaad en ook daar het belang nog eens te benadrukken.

25 burgemeesters van grotere steden zijn namens de veiligheidsregio's lid van het Veiligheidsberaad. De gesprekspartner van het kabinet benadrukte in november op de website nog het belang van het opvolgen en handhaven van de coronamaatregelen. "Het begint met naleving van de geldende adviezen en maatregelen", valt te lezen.

Hubert Bruls, de voorzitter van het Veiligheidsberaad, zegt tegen NU.nl dat het orgaan niet bevoegd is om gemeenten te verplichten de regels rond coronapassen van zwemouders te handhaven. "Dat ligt op de weg van de minister", aldus de burgemeester van Nijmegen.

Drie andere leden van het Veiligheidsberaad zijn direct betrokken bij gemeentelijke besluiten rond coronapassen: de burgemeesters van Hilversum, Groningen en Apeldoorn. Die laatste twee gemeenten hebben besloten om de handhaving te stoppen. Bruls laat weten de specifieke situaties in die steden onvoldoende te kennen om er uitspraken over te kunnen doen.

De Raad van State (RvS) is de hoogste bestuursrechter van Nederland. Het orgaan kan overheden niet op eigen initiatief terugfluiten, legt een woordvoerder uit aan NU.nl.

"Het is niet zo dat de Raad van State uit zichzelf een gemeente op de vingers tikt. Wij kunnen pas iets doen als een overheidsorgaan een concreet besluit neemt, denk aan het uitgeven van een vergunning."

Volgens de RvS moet een burger die zich bijvoorbeeld onveilig voelt doordat een gemeente het scannen van QR-codes in een zwembad niet meer handhaaft, eerst protest aantekenen bij de gemeente. Die moet dan het besluit onderbouwen. Daar kan de persoon vervolgens tegen in beroep gaan.

Die stappen zijn slechts het begin van een langdurig traject. Eerst moet een rechter uitspraak doen over het meningsverschil. De Raad van State komt pas in laatste instantie aan bod, nadat een van de partijen tegen de rechterlijke uitspraak in beroep is gegaan.

De gemeenten stopten met het controleren van coronapassen van zwemouders nadat eind december een Hilversumse zwemschool een rechtszaak over het controleren van QR-codes had gewonnen.

De rechtbank Midden-Nederland oordeelde in die zaak dat zwemlessen onder onderwijs vallen. Zwembaden zouden geen binnensportlocaties zijn. Voor binnensport is volgens het kabinet een coronapas verplicht. Voor onderwijs niet.