In Nederland wordt vaak gekeken naar het aandeel gevaccineerden van achttien jaar en ouder. Op dit moment is 84,4 procent van de volwassenen tegen COVID-19 gevaccineerd. Maar als je naar de hele bevolking kijkt, is slechts zo'n 70 procent geprikt.

"De vaccinatiegraad is aardig, maar niet superhoog", zegt Frits Rosendaal, hoogleraar klinische epidemiologie aan het Leids Universitair Medisch Centrum. "Het percentage komt niet in de buurt van wat groepsimmuniteit zou kunnen geven."

Aangezien kinderen zelden ernstig ziek van het coronavirus worden, snapt hij wel dat er voornamelijk naar de bevolking van achttien jaar en ouder wordt gekeken. "Maar kinderen kunnen wel het virus verspreiden, zoals je nu op veel scholen ziet."

Er is dus nog een groot reservoir van mensen die het coronavirus kunnen oplopen en verspreiden. Het RIVM berekende in augustus dat zeker 1,8 miljoen mensen nog geen immuniteit tegen het coronavirus hebben opgebouwd.

"Daarbij wonen mensen die niet gevaccineerd zijn ook nog vaak op een kluitje", gaat Rosendaal verder. Zo gaat het virus makkelijker rond (en raken de ziekenhuisbedden makkelijker vol) dan wanneer de gevaccineerden netjes over Nederland verspreid zouden zijn. "Zij het de Biblebelt, achterstandswijken of antroposofische oorden (groepen die in alternatieve geneeswijzen geloven, red.) rond de grachtengordel. Daar zie je grote uitbraken zoals die je in Staphorst hebt gezien."

Maar ook mensen die volledig zijn gevaccineerd, kunnen het coronavirus overdragen, benadrukt Anke Huckriede, hoogleraar vaccinologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. "Ze hebben tijdelijk evenveel besmettelijk virus in de neus als iemand die zonder voorafgaande vaccinatie geïnfecteerd wordt. Echter verdwijnt het virus sneller bij gevaccineerden en daardoor zijn ze over het algemeen minder lang besmettelijk. Het is dus ook aan gevaccineerden de regels in acht te nemen om niet ongewild een bron van infectie voor anderen te worden."

Naast de mensen die zich niet willen laten vaccineren, zijn er personen bij wie de coronavaccins minder goed werken. "Er zijn mensen met immuunproblemen. Ze zijn wel gevaccineerd, maar niet helemaal beschermd", zegt Marjolein Knoester, arts-microbioloog (met virologie als aandachtsgebied) bij het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). "Daar moet je zeventigplussers bij optellen bij wie de immuniteit alweer is afgezwakt."

De vaccins die momenteel in Nederland worden gebruikt, zijn over het algemeen nog zeer effectief. Zo beschermt een vaccin nu nog voor 93 procent tegen ziekenhuisopname en voor 97 procent tegen ic-opname.

Dat geldt echter in mindere mate voor ouderen: zeventigplussers hebben na een volledige vaccinatie 89 procent minder kans om in het ziekenhuis te belanden.

Ouderen krijgen een boosterprik om zo de afweer op te peppen. Zo'n prik kan volgens het RIVM waarschijnlijk corona-infecties tegengaan, maar het is onbekend hoe groot dat effect is.

Dat het aantal nieuwe besmettingen zo hard oploopt - met op donderdag zelfs het grootste aantal (16.364) sinds de start van de coronapandemie - heeft volgens Knoester en Rosendaal te maken met het feit dat er tijdens de pandemie nog nooit zo weinig coronamaatregelen zijn geweest. "We hebben praktisch geen maatregelen, terwijl we nu met een veel besmettelijkere variant te maken hebben dan in het voorjaar", aldus Rosendaal.

Dat zag er anders uit tijdens de lockdown die premier Mark Rutte in maart vorig jaar had aangekondigd. Toen waren onder meer alle bijeenkomsten, samenkomsten en evenementen verboden. Er zijn nu dus weliswaar miljoenen mensen in Nederland gevaccineerd, maar we hebben ook veel meer kansen om elkaar te besmetten.

Knoester en Rosendaal zijn het erover eens dat er snel moet worden ingegrepen. "Hoe langer je wacht, hoe langer het duurt om alles weer onder controle te krijgen", aldus Rosendaal.

"Het is logisch om een korte heftige lockdown in te voeren", zegt Knoester. "Dan neemt in ieder geval de circulatie van het virus af en worden de besmettingen hopelijk meer verspreid over de winter."