Was je handen stuk, houd 1,5 meter afstand, draag een mondkapje, beperk je reisbewegingen en blijf thuis als je symptomen hebt. Met die richtlijnen van de overheid moet de verspreiding van het coronavirus tegengehouden worden.

Wanneer een bekende persoon positief test, zoals D66-leider Rob Jetten afgelopen dinsdag, reageren verschillende NU.nl-lezers dat ze zich waarschijnlijk niet aan de regels hielden. De Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb zei over zijn eigen besmetting eerder deze maand ook zelf dat hij "een moment van onachtzaamheid" gehad moest hebben.

Maar zelfs als je je netjes aan de regels houdt, is de kans om besmet te raken "nooit nul", zegt RIVM-woordvoerder Harald Wychel. "Door je aan alle maatregelen te houden, help je de verspreiding in zijn geheel tegen te gaan, maar je kan natuurlijk nooit uitsluiten dat je besmet raakt, tenzij je alleen binnenblijft en nooit meer iemand ziet."

Het is bijvoorbeeld goed voor te stellen dat een partner of huisgenoot besmet raakt en het virus mee naar huis neemt. Veruit de meeste besmettingen (zo'n 60 procent) vinden volgens het bron- en contactonderzoek plaats in de thuissituatie.

Toch kun je het risico verkleinen door je aan de maatregelen te houden, zegt Wychel. "Dat heb je kunnen zien in het voorjaar, toen we ons massaal aan de regels hielden. Je zag het reproductiegetal dalen, net als het aantal mensen dat besmettelijk was en de besmettingen zelf."

De 1,5 meter afstand is echter niet waterdicht. Inmiddels is bekend dat het coronavirus zich ook kan verspreiden via aerosolen, kleine druppels die in de lucht blijven zweven. Die kunnen vrijkomen bij zingen, praten of ademen en komen verder dan 1,5 meter.

De kans dat je via aerosolen besmet raakt, lijkt klein te zijn, aldus onderzoek van Canadese wetenschappers en viroloog Marion Koopmans van het Erasmus MC. Daartegenover stoot een hoest of een nies soms wel evenveel virusdeeltjes uit als een week lang zingen, bleek uit dezelfde studie, die nog moet worden gecontroleerd door collega-wetenschappers.

Ook een mondkapje biedt geen 100 procent bescherming. Verschillende onderzoeken wijzen erop dat niet-medische mondmaskers er mogelijk voor zorgen dat je zelf minder snel een ander besmet. Maar onomstotelijk bewijs is er niet: er is nog geen tijd geweest om dit met grote klinische studies met zekerheid vast te stellen. Het RIVM blijft dan ook bij het standpunt dat het dragen van niet-medische mondkapjes weinig nut heeft als mensen afstand houden van elkaar.

Bij medische mondkapjes, zoals goedgekeurde chirurgische mondkapjes, ligt dat anders. Uit een in Nature gepubliceerd onderzoek blijkt dat zowel medische mondkapjes mét filter als mondkapjes zónder filter de verspreiding van aerosolen tot 90 procent kunnen verminderen.

Ook lijkt er steeds meer bewijs te komen dat het dragen van een mondkapje niet alleen een actie van solidariteit is, maar de drager zelf ook beschermt, aldus onderzoekers van de University of California. Zij menen dat niet-medische mondmaskers een deel van de virusdeeltjes tegenhouden. Dit kan besmetting voorkomen of ervoor zorgen dat het verloop van de ziekte minder heftig is.

Toch is het mogelijk dat je op plekken waar je minder afstand kan houden, zoals supermarkten en in het openbaar vervoer, alsnog besmet raakt - al is de kans met een mondkapje en goed gewassen handen een stuk kleiner.

Tot slot: besmet raken via een deurklink of winkelwagen waar het virus op zit via een vorige gebruiker, lijkt onwaarschijnlijk. Volgens het RIVM is de kans klein dat het virus zich verspreidt via oppervlakten.

In een laboratorium is aangetoond dat het kan. Japanse onderzoekers toonden onlangs aan dat het virus negen uur lang levend gehouden kan worden op menselijke huid. Maar die ideale omstandigheden komen in de buitenwereld zelden voor, aldus het RIVM op de website.

Toch is het belangrijk om de kans zo klein mogelijk te houden en je handen regelmatig te wassen en je gezicht zo min mogelijk aan te raken. "Alle kleine beetjes helpen", aldus Wychel.

Volg de laatste ontwikkelingen rond het coronavirus in ons liveblog.

Rectificatie: Er is in dit artikel nu genuanceerd dat het effect van niet-medische mondkapjes nog niet definitief bewezen is.