Sharon Dijksma, wethouder van Amsterdam en tevens voorzitter van de Vervoerregio Amsterdam, is duidelijk: er moet een landelijke mondkapjesplicht in openbare ruimten komen. Volgens Dijksma schept het verwarring dat een mondkapje uitsluitend verplicht is in het openbaar vervoer, wat tot conflicten leidt.

"Sinds het begin van de verplichting moeten chauffeurs constant in discussie over de vraag waarom een mondkapjes verplicht is. Waarom hier wel, en daar niet?", aldus Dijksma in gesprek met NU.nl. "Het leidt regelmatig tot vervelende situaties waarin trams worden gestopt en mensen uit de bus worden gezet."

Dinsdag liep zo'n situatie uit de hand. Een buschauffeur weigerde een passagier die geen mondkapje droeg, waarna hij zwaar werd mishandeld.

Of een mondkapjesplicht in openbare ruimten dit incident had kunnen voorkomen, durft Dijksma niet te zeggen. "Maar het is niet voor niks dat de veiligheidsregio's voor een landelijke mondkapjesplicht pleiten. Als je naar de landen om ons heen kijkt, zoals Frankrijk, dan werkt een heldere, landelijke lijn uitstekend."

Pedro Peters, voorzitter van Openbaar Vervoer Nederland (OV-NL) wil net als Dijksma meer duidelijkheid over het beleid. "De communicatie rond corona is niet altijd optimaal", aldus Peters.

Hij denkt echter niet dat een landelijke mondkapjesplicht de mishandeling van de buschauffeur had kunnen voorkomen. "Over het algemeen weten mensen echt wel dat er mondkapjes moeten worden gedragen in het openbaar vervoer, zo ook de persoon die de buschauffeur heeft mishandeld."

Naar aanleiding van het incident maakte OV-NL woensdag bekend dat iedere week 150 incidenten rond mondkapjes geregistreerd worden in het openbaar vervoer. Het gaat om incidenten als scheldpartijen en spugen, maar ook om ernstig geweld.

Is strengere handhaving dan een oplossing? Peters vindt dat de verantwoordelijkheid vooral bij de reizigers zelf ligt. "Daar moet meer aandacht voor komen, zodat mensen zich aan de regels gaan houden."

Arie Dijkstra, hoogleraar gedragswetenschappen verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, vindt ook dat het dragen van een mondkapje intensiever gestimuleerd moet worden.

Hij ziet twee verschillende groepen weigeraars. De eerste groep heeft een bewuste keuze gemaakt, bijvoorbeeld omdat een mondkapje niet altijd praktisch is als je een bril draagt. De tweede groep heeft vanuit zichzelf al een grote weerstand tegen het overheidsbeleid.

"De eerste groep is eenvoudig te motiveren, bijvoorbeeld door praktische tips te geven en het belang van het beleid uit te leggen", zegt Dijkstra. De groep die grote weerstand heeft is echter complexer. "Bij weerstand is het vaak: hoe harder je drukt, hoe sterker de weerstand wordt."

Volgens Dijkstra werkt het in dit geval het best om op een rustige, respectvolle manier in gesprek te gaan met deze reizigers. Het liefst met meerdere deskundige mensen. "Daar moeten vervoerders wel de juiste middelen voor krijgen. De overheid moet meer investeren in voorlichting en ondersteuning voor vervoerders, zodat zij het beleid zo goed mogelijk kunnen uitleggen."

Een landelijke mondkapjesplicht in openbare ruimten heeft volgens Dijkstra juist een averechts effect. "Dan krijg je nog veel meer plekken waar mensen denken dat een mondkapjesplicht niet klopt, bijvoorbeeld in dorpen waar het coronavirus niet leeft. En aan de andere kant: zo ingewikkeld is het huidige beleid toch niet?"