"In het zuiden van het land zijn ouderen die vrijwillig stoppen met leven: ze eten niet meer omdat zij geen bezoek mogen ontvangen. Dat gedrag is toegenomen, en als een negentigjarige daartoe besluit, is het zo klaar met diegene."

Wilma, medeverantwoordelijk voor de verzorging van ouderen in tientallen tehuizen in heel Nederland, valt met de deur in huis. Door haar ervaringen en verhalen die ze heeft gehoord, vindt ze dat de coronamaatregelen voor ouderen verder versoepeld moeten worden.

Volgens haar neemt de wil van sommige ouderen om te leven af door het gebrek aan bezoek (afhankelijk van het verpleeghuis is bezoek niet toegestaan, of maar beperkt) en constante eenzaamheid. "Ouderen moeten zelf de regie kunnen bepalen over hun leven: je kunt hen niet opsluiten in deze thuissituaties, zoals is gebeurd."

Daar sluit Antoinette zich bij aan. Ze werkt in een ouderentehuis met gesloten en open afdelingen. Bewoners willen zelf bepalen hoe het einde van hun leven eruitziet, vertelt ze. "Ze hebben al niet veel. Ze leven niet lang meer. Ze willen hun familie zien, redeneren ze."

Uitzonderingen worden gemaakt. Hier en daar knijpen verzorgers een oogje toe als het gaat om de RIVM-adviezen. Afscheid nemen zonder geliefden kan niet, oordeelt Antoinette. "Dan moet je snel met de arts overleggen en overtuigd zijn dat diegene stervende is. Anders kun je alleen facetimen met de familie.```"

Niet alles kan, weet ze. In een uiterst geval werd een raam op de begane grond dichtgespijkerd nadat bewoners het gebruikten voor 'bezoekontsnappingen'. Als ze de hele dag alleen op hun kamer zitten, kunnen ze immers ook geen medebewoners spreken.

Eenzaamheid breekt ouderen op, vertellen zorgmedewerkers. (Foto: Pro Shots)

Ook bij het personeel laat de crisis zijn sporen na. Machteloze familieleden bellen op met hun wensen. "Dan zit je met een brok in je keel te luisteren naar huilende familieleden die buiten staan, en geef je tegen de regels in toch maar een knuffel aan hun opa of oma. Zij kunnen het zelf immers niet."

Bij jonge patiënten met psychische klachten heeft de coronacrisis een heel andere impact dan bij ouderen, weten Antoinette en Fleur. Laatstgenoemde begeleidt onder anderen autistische jongeren. De situatie uitleggen aan jongeren met een laag verstandsniveau, heeft volgens hen geen zin. "Hun dagbesteding bepaalt al jarenlang hun dagelijkse leven. Ze begrijpen niet dat die hele structuur ineens wegvalt."

Niet alles is echter grauw en grim. Zo zijn begeleiders erachter gekomen dat sommige cliënten met psychische problemen helemaal geen behoefte hadden aan de opgelegde dagbesteding: voor hen is de crisis een verademing, stelt Fleur. Antoinette geeft daarnaast aan dat op gesloten afdelingen in ouderentehuizen meer tijd met bewoners doorgebracht kan worden.

Marc, als zzp'er actief als begeleider voor diverse groepen kwetsbare personen in heel Nederland, vertelt dat zorgpersoneel moet doorbijten. "Je moet je aanpassen aan de huidige situatie: uiteindelijk zal je toch moeten doen wat er van je verwacht wordt."

De coronacrisis heeft ertoe geleid dat vooral depressieve cliënten met een hoger verstandsniveau een poging tot zelfdoding doen, aldus Marc. Niet-depressieve cliënten krijgen andere psychische klachten, zoals eenzaamheid, stress en paniekaanvallen, weet hij.

Er werden ook andere gedragsveranderingen gesignaleerd. "Het stoppen van de dagbesteding betekende voor cliënten een zeker soort verlies van controle. Op centra voor dagbesteding krijgen ze namelijk taken en rollen. Nu dat wegvalt, zoeken ze dat verantwoordelijkheidsgevoel bij de instelling."

Voor Marc was het grootste pijnpunt in deze crisis het gebrek aan beschermingsmiddelen, wat de gezondheid van zijn kwetsbare patiënten in gevaar bracht. "Bij sommige instanties moest je drie mondkapjes delen met vijftien personeelsleden."

In de jeugdzorg waren mondkapjes niet zozeer het probleem, maar konden cliënten gevaarlijk worden, vertelt Emma. De afgelopen jaren begeleidde zij jongeren tot achttien jaar in een gesloten instelling. "Het enige dat zij normaliter hadden, was bezoek van familie."

Toen dat wegviel, volgden wanhoop, onmacht, woede en onbegrip, aldus Emma. "Maar hoe verwacht je dat kinderen met een laag verstandsniveau de ernst van deze crisis begrijpen, als volwassenen dat niet eens kunnen?"

Jongeren zochten een uitlaatklep, iemand om alles op af te schuiven. "Ze denken dat wij (verzorgers, red.) de ziekte hebben bedacht en dat het opschorten van familiebezoeken een straf is", legt de jeugdzorgbegeleider uit. Daarnaast werden gesprekken over hun perspectieven uitgesteld, geplande overplaatsingen naar een nieuwe vervolgplek vonden geen doorgang en met het overstappen op een nieuw behandeltraject moest worden gewacht.

Sommigen vertonen sinds de coronamaatregelen inderdaad agressiever gedrag, erkent Emma. "En je kan ze niet laten zien dat het echt crisis is. Doordat je ze niet alleen kan laten, zien ze de realiteit niet. Met z'n allen een lege supermarkt in kan bijvoorbeeld niet door het samenscholingsverbod."

Inmiddels mag haar instelling weer bezoek toelaten. "In de tussentijd bedachten wij zelf middelen om ouders met hun kinderen in contact te brengen." Het videobellen blijkt erg populair en toont aan dat een bezoek aan de instelling niet de enige manier is om contact te houden.

Versoepelingen ten spijt, de zorgmedewerkers kraken harde noten over de situatie van de laatste maanden. Wilma: "Mensen werden aan hun lot overgelaten, er was geen plan B-beleid. Je hoorde alleen maar: het kan niet, het is er niet en wij weten het ook niet."

Volg de laatste ontwikkelingen rond het virus in ons liveblog.