Er is geen medicijn waarvan we op basis van onderzoek weten dat het werkt tegen COVID-19, de ziekte die wordt veroorzaakt door het coronavirus. De Stichting Werkgroep Antibioticabeleid (SWAB) adviseert ziekenhuizen over beloftevolle medicijnen die in aanmerking komen om toch alvast voorgeschreven te worden aan patiënten.

In dit advies stond eerder bijvoorbeeld dat de reuma- en malariamiddelen chloroquine en hydroxychloroquine voorgeschreven konden worden bij ernstige COVID-19. Deze middelen worden inmiddels afgeraden.

Een redactie bestaande uit experts van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), verschillende universitaire ziekenhuizen en het SWAB zelf zijn verantwoordelijk voor het advies. Bij het schrijven van het advies zijn ook nog tientallen andere experts geraadpleegd.

Mark de Boer, internist-infectioloog in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en voorzitter van het SWAB, legt uit waarom dit advies is opgesteld. "Artsen in het ziekenhuis mogen bestaande medicijnen, die zijn bedoeld voor andere ziekten, voorschrijven aan COVID-19-patiënten. Patiënten hebben hier misschien baat bij, maar de middelen kunnen de gezondheid ook schaden. Om artsen te helpen bij het maken van een zorgvuldige keuze, hebben we dit adviesdocument opgesteld. Op basis van nieuw onderzoek wordt het advies ook steeds weer aangepast."

Het voorschrijven van een medicijn voor een andere ziekte dan waarvoor het geregistreerd is, wordt offlabelgebruik genoemd. Op dit moment wordt geen enkel bestaand medicijn aangeraden voor offlabelgebruik bij COVID-19.

De Boer vertelt dat een aantal medicijnen hier in eerdere versies van het adviesdocument van het SWAB wel voor in aanmerking kwamen. "Een oud hiv-middel, lopinavir/ritonavir, zag er helemaal in het begin veelbelovend uit. Toen kwamen een grote en een wat kleinere studie die lieten zien dat het helaas geen positief effect had."

Ook van chloroquine en hydroxychloroquine werd dus gehoopt dat COVID-19 patiënten er baat bij hebben. De Boer vertelt dat meerdere onderzoeken er nu op wijzen dat chloroquine en hydroxychloroquine geen of weinig effect hebben bij COVID-19, terwijl ze wel serieuze bijwerkingen hebben. Daarom worden deze middelen nu afgeraden.

"Het gebruik van chloroquine en hydroxychloroquine wordt nog wel verder onderzocht en als onderdeel van een onderzoek soms aan patiënten voorgeschreven, omdat het nog mogelijk is dat sommige specifieke groepen er wel baat bij hebben."

Offlabelgebruik wordt nu dus ontraden, omdat geen enkel middel veelbelovend genoeg lijkt. Doordat er constant nieuw onderzoek uitkomt, kan dit volgens De Boer in de toekomst weer veranderen.

Het in de Verenigde Staten ontwikkelde remdesivir werd in een eerdere versie van het SWAB-advies ook genoemd als mogelijk middel tegen COVID-19. Dit middel wordt niet meer geadviseerd, omdat het niet in Nederland beschikbaar is. Remdesivir is geen bestaand medicijn, zoals chloroquine, en is ook niet in Europa geregistreerd.

Het mag daarom niet zomaar voorgeschreven worden. De Boer vertelt dat ernstig zieke COVID-19-patiënten dit middel eerder wel via een compassionate use-programma konden krijgen. Dit soort programma's worden door farmaceuten opgezet om zeer beloftevolle medicijnen al voor registratie beschikbaar te maken voor patiënten die ernstig ziek zijn. Op dit moment is het compassionate use-programma van de producent van remdesivir opgeschort. Het kan in Europa nu alleen voor onderzoek worden verkregen.

Dat er nu geen potentieel medicijn is voor COVID-19-patiënten in het ziekenhuis, betekent niet dat patiënten geen zorg krijgen. Mogelijke complicaties, zoals trombose, en onderliggende aandoeningen worden behandeld, en als het nodig is, krijgen patiënten extra zuurstof toegediend of worden ze beademd. "Deze zorg is belangrijk bij patiënten met ernstige klachten door COVID-19."

Volg de laatste ontwikkelingen rond het virus in ons liveblog.