Wereldwijd trekken gezondheidsinstanties samen op om omstandigheden te creëren waarin zo snel mogelijk een vaccin tegen COVID-19 geproduceerd kan worden.

In Nederland zorgt het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG), dat beoordeelt of een medicijn betrouwbaar is, ervoor dat onderzoeksdossiers in het kader van COVID-19 sneller worden beoordeeld.

Daarnaast heeft het Europese geneesmiddelenbureau EMA, dat toezicht houdt op de kwaliteit van geneesmiddelen voor mens en dier binnen de Europese Unie, een richtlijn (pdf) opgesteld. Daarin is onder meer vastgelegd hoe in uitzonderlijke situaties, bijvoorbeeld als proefpersonen in isolatie moeten, de kwaliteit van de onderzoeksdata gewaarborgd kan worden.

Ook staat in de richtlijn welke onderzoeksdata nodig zijn om tot een vaccin of medicijn te komen dat op de markt gebracht kan worden.

Vaccindeskundige Leonoor Wijnans van het CBG en lid van de EMA-taskforce nam deze week nog deel aan een conferencecall waarin met verschillende landen werd gesproken over "wat we nodig hebben om een vaccin zo snel mogelijk op de markt te kunnen brengen zonder concessies te doen als het gaat om veiligheid."

En met "wat we nodig hebben", doelt Wijnans op onderzoeksdata die nog niet bekend zijn. Want de zoektocht naar vaccins tegen ziekten die door coronavirussen worden veroorzaakt, is niet nieuw. Hier werd ook naar gezocht tijdens de MERS-uitbraak in 2012 en die van SARS in 2003. "Op deze kennis en ervaring wordt nu voortgebouwd", vertelt Wijnans.

"Een voordeel is dat veel vaccins die nu ontwikkeld worden, gebaseerd zijn op bekende vaccinconstructen", vervolgt Wijnans, die daarmee bedoelt dat dezelfde technieken worden toegepast.

Een goed voorbeeld hiervan is het vaccin waarmee de Leidse farmaceut Janssen bezig is. Het bedrijf gebruikt dezelfde werkwijze voor de ontwikkeling van een vaccin tegen COVID-19 als bij een vaccin tegen ebola. "Van deze vaccinconstructen bestaan al veel veiligheidsdata en daarom zijn bepaalde dierstudies niet meer nodig."

Het stelt Janssen in staat om in september al te beginnen met het testen op mensen. Twee andere partijen zijn daar nu al mee begonnen. "Ik heb niet eerder zoveel ontwikkelaars gezamenlijk bezig gezien met een vaccin", zegt Wijnans met enig ontzag.

Bij al deze positieve ontwikkelingen moeten ook enkele kanttekeningen worden geplaatst. Zo mislukken negen van de tien ontwikkelde vaccins.

Daarnaast duurt het volgens het EMA - ondanks de snelheid waarmee nu wordt gewerkt - waarschijnlijk nog wel een jaar voordat er een vaccin is.

En als het moment daar is, kan de pandemie zelfs al voorbij zijn doordat een deel van de populatie zelfstandig immuniteit heeft opgebouwd. Ook is het mogelijk dat het virus nog maar nauwelijks wordt overgedragen, doordat mensen binnenblijven.

"Dan wordt het lastig aan te tonen dat een vaccin werkt", erkent Wijnans. Dit gebeurde bijvoorbeeld met SARS, dat verdween voordat een vaccin getest kon worden. Daardoor is er nu alleen een prototype van een vaccin en is de effectiviteit ervan niet bewezen.

Maar hoe de pandemie ook verloopt, de zoektocht gaat onverminderd door. Er worden momenteel ook klinische testen gedaan met de al bestaande medicijnen remdesivir (dat voor Ebola is ontwikkeld), de hiv-middelen lopinavir/ritonavir, chloroquine en hydroxychloroquine (malariamedicijnen) en interferonen (worden gebruikt bij de behandeling van ziekten zoals multiple sclerose).

Volg de laatste ontwikkelingen rond het virus in ons liveblog.