Stel: een Bekende Nederlander meldt zich bij een internetaanbieder en vertelt dat hij op webfora ernstig wordt beledigd en belasterd door een klant van de aanbieder. De BN'er wil voorkomen dat de klant nog langer van die "schandalige, onheuse en infame" beschuldigingen kan doen. Vervolgens wil hij zijn schade - "En die loopt in de miljoenen!" - op de klant verhalen.

Helaas heeft die "laffe" zijn beschuldigingen anoniem gedaan: alleen zijn IP-nummer is bekend. De BN'er eist van de aanbieder dus de naam- en adresgegevens van de klant en de afsluiting van zijn internetverbinding. Wat moet de aanbieder doen? Er zijn verschillende antwoorden te bedenken.

Mijn naam is Haas

1. "Meneer, wij hebben geen boodschap aan de boodschap, we zijn alleen de postbode, onze naam is verder Haas."

Dit wil de aanbieder natuurlijk het liefst: de postbode hoeft zich ook geen zorgen te maken over wat mensen in hun enveloppen stoppen. Maar deze vlieger gaat helaas niet op. De Europese richtlijn over elektronische handel zegt weliswaar dat aanbieders niet aansprakelijk zijn voor de inhoud van het verkeer dat zij doorgeven, maar staat er niet aan de weg dat de aanbieder in specifieke gevallen de verplichting krijgt om in te grijpen.

2. "Onze klant heeft het recht om vrij zijn mening te uiten, ook anoniem."

Ook dit gaat maar ten dele op. Er zijn goede redenen te bedenken waarom iemand beschuldigingen anoniem wil uiten.

Represailles

Klokkenluiders kunnen een onmisbare schakel zijn bij het aan de kaak stellen van maatschappelijke misstanden. Denk aan veiligheidsgebreken bij een kerncentrale, corruptie op het stadhuis of de witwaspraktijken van de staatssecretaris van financiën. Degene die zo'n verhaal naar buiten brengt, kan vrezen voor juridische of zelfs fysieke represailles - en doet zijn beschuldigingen dus misschien alleen als het anoniem kan. Als dat niet mogelijk is, drogen dergelijke bronnen op en blijven misstanden verborgen.

Dat wil niet zeggen dat er een absoluut recht bestaat om lukraak anoniem te beschuldigen. De Hoge Raad heeft beslist dat internetaanbieders onder omstandigheden gegevens van anonieme klanten moeten verstrekken, met name als "de mogelijkheid dat de informatie, op zichzelf beschouwd, jegens de derde onrechtmatig en schadelijk is," voldoende aannemelijk is.

Providers zijn geen journalisten

Internetaanbieders zijn volgens de hoogste rechter niet te vergelijken met journalisten, die hun 'bronnen' geheim mogen houden, zelfs als zij leiden tot publicaties die de betrokkene kunnen beschadigen.

3. "Ach, het valt best mee met die beschuldigingen. U bent zelf ook niet op uw mondje gevallen. U moet maar tegen een stootje kunnen."

We weten inmiddels uit de rechtspraak dat Bekende Nederlanders tegen een stootje moeten kunnen, ook als dat stootje volgens de rechter "uiterst schadelijk" is. Maar hoe een rechterlijke toetsing in een concreet geval uitpakt, is vaak heel moeilijk te voorspellen (anders zou er ook niet zo veel over geprocedeerd worden). Hoe kan de provider dan rechtertje gaan spelen? En wiens schuld is het als hij er naast zit?

4. "De klantgegevens willen we in dit geval wel verstrekken, maar afsluiten doen we niet. Internettoegang is een fundamenteel recht."

Hier is het meeste voor de zeggen. Een wezenlijk deel van het publieke debat vindt plaats op het internet en toegang tot internet is voor de meeste burgers in een moderne, democratische samenleving onmisbaar.

Elektronisch huisarrest

Iemand die elke zaterdagmiddag op het dorpsplein op een zeepkist stapt en de burgemeester een maffiamaatje noemt, kan op een gegeven moment van de rechter een verbod krijgen om dat nog langer te doen. Huisarrest krijgt hij niet en hij mag wel nog in de kroeg praten over voetbal. Het gaat veel verder om van iemand de internetverbinding af te sluiten. In het huidige tijdperk komt dat neer op een algemeen spreekverbod, en dat is onder bijna geen enkele omstandigheid te rechtvaardigen. Dat snapte de rechtbank in Den Haag gelukkig ook, toen het onlangs de eis afwees van piratenbestrijder BREIN om een muziekuploader meteen ook maar af te sluiten. Het enge is vooral dat BREIN het überhaupt vorderde.