Zelden is zo inzichtelijk gemaakt hoeveel het kost om met rust gelaten te worden. Ben je bereid je anonimiteit in het openbaar vervoer op te offeren en de NS je reisgedrag te laten weten en bijhouden, dan krijg je 40% korting. Wil je anoniem sporen, dan kan dat tegen de volle prijs.

Een retourtje Amsterdam-Rotterdam bijvoorbeeld, kost met korting 13,70 en zonder korting 22,80. Het kost dus iets meer dan 9 euro om te voorkomen dat de NS vastlegt dat jij die rit die dag op dat tijdstip hebt gemaakt.

Geen alternatief

De korting die je krijgt met een voordeelurenkaart is zo hoog, dat de meeste mensen die niet kunnen of willen missen om hun privacy te beschermen. Dus mensen kiezen er zelf voor, zal de NS wel redeneren. Maar dergelijke vrijemarktpraatjes gaan alleen op als er een vrije markt is.

Je kunt niet kiezen voor een andere spoorwegaanbieder die je reisgedrag niet bijhoudt. De NS heeft in nagenoeg heel Nederland het monopolie op het gebruik van het spoor.

Daar zijn op zich goede redenen voor aan te dragen, maar de bijzondere positie van de NS geeft haar ook bijzondere verantwoordelijkheden. Zoals het strikt naleven van de wet en het respecteren van de grondrechten van haar klanten.

Geen goede reden

Een kortingskaart is per definitie persoonsgebonden, zegt de NS, dus daar hoort een op naam gestelde OV-chipkaart bij. Die vlieger gaat niet op.

De kortingskaart moet op naam zijn gesteld om door de conducteur gecontroleerd te kunnen worden. Maar dat betekent niet dat ook het individuele kaartje - de OV-chipkaart - op naam moet.

Zelfs voor het 'verbeteren van de dienstverlening' is het niet nodig om een op naam gestelde OV-chipkaart te gebruiken. Ook van een anonieme kaarthouder kan het reisgedrag in kaart worden gebracht en geanalyseerd.

De NS kan uit het reisgedrag van een individuele reiziger lessen trekken voor de dienstverlening, zonder te weten hoe die reiziger heet en waar die woont.

Niet alleen marketing

De plannen van de NS zijn een bedreiging voor de privacy, zelfs als we even zo naïef zijn om aan te nemen dat de NS de verzamelde gegevens daadwerkelijk zal gebruiken om de dienstverlening te verbeteren. Ieder aanbod van informatie schept een vraag daarnaar.

In arbeidsconflicten kan het nuttig zijn om het reisgedrag van een lastige werknemer te kunnen reconstrueren. Om maar te zwijgen over echtscheidingszaken.

We zullen dus wel rechtszaken gaan krijgen waarin bedrijven en particulieren inzage eisen in de reisgegevensdatabank van de NS. Dat de NS zich daar met succes tegen zou kunnen verzetten staat niet op voorhand vast, getuige de rechtspraak van de Hoge Raad over verstrekking van gegevens van internetgebruikers.

Bovendien kunnen alle gegevens die in Nederland zijn opgeslagen, worden opgevraagd door politie en justitie. Dat geldt al lang niet alleen meer voor gegevens van verdachten.

Als de NS straks een databank heeft waarin het reisgedrag van individuele klanten op de seconde nauwkeurig wordt bijgehouden, kan je er op rekenen dat justitie daar regelmatig een beroep op zal doen.

Verkeerde conclusies

Zoals bij al dit soort mogelijkheden geldt: fijn als daarmee meer boeven gevangen worden, minder fijn als daardoor onschuldige burgers op verkeerde gronden worden verdacht.

Naast de bankgegevens, de bibliotheekgegevens, de belastinggegevens, de sociale verzekeringsgegevens en de telefoon- en internetgegevens kan Justitie straks ook in de OV-gegevens gaan grasduinen naar patronen, daders en bewijs. Hoe meer en hoe langer op zich onschuldige persoonlijke gegevens worden opgeslagen en vervolgens opgevraagd en gecombineerd, hoe groter de kans op misbruik en hoe groter de kans dat er verkeerde conclusies worden getrokken.

Spoorprivacy is te koop

Het is nog onduidelijk wat de NS met al die individuele reisgegevens gaat doen, maar het staat wel vast dat justitie er weer een gouden datamijntje bij krijgt. Mijn klompjes zullen ze daar trouwens als het goed is niet aantreffen: het einde van anonieme korting betekent voor mij het einde van korting. Op het spoor is privacy voorlopig nog te koop, of is dat ook een naïeve gedachte?