Wikileaks.org is een klokkenluiderswebsite, waar mensen uit de hele wereld op anonieme basis gelekte, vertrouwelijke documenten kunnen publiceren. Een CIA-rapport uit maart analyseert bijvoorbeeld hoe publieke steun voor de oorlog in Afghanistan in onder meer Nederland op peil gehouden kan worden.

Ook beschikbaar zijn de beveiligingsprotocollen van Amerikaanse luchthavens, het handboek voor gevangenenbewaarders op Guantánamo Bay en de onderhandelingsinzet van de IJslandse regering bij gesprekken met Nederland en het Verenigd Koninkrijk over de afwikkeling van het Icesave-debacle.

De site werd in één klap wereldberoemd toen het in april een videoclip uit 2007 publiceerde, opgenomen vanuit een Amerikaanse Apache in Irak, waarop te zien is hoe de helikopter zijn machinegeweren leegschiet op een auto en twaalf Irakezen.

Begin juni werd Bradley Manning, een medewerker van de Amerikaanse militaire inlichtingendienst, gearresteerd op verdenking van het doorspelen van de film aan Wikileaks.

Een van de initiatiefnemers van Wikileaks, Julian Assange, heeft afgelopen dinsdag aangekondigd dat binnenkort een nog schokkender filmpje wordt vrijgegeven, van een Amerikaanse luchtaanval in mei 2009 op het Afghaanse dorp Garani, waarbij meer dan 140 burgers omkwamen, waaronder 92 kinderen.

Niet geheel toevallig nam het IJslandse parlement dezelfde dag een resolutie aan, het IJslandse Moderne Media Initiatief, dat moet zorgen voor een ijzersterke bescherming voor journalisten en hun bronnen, uitgevers en internet providers. Naar verluidt heeft Assange bijgedragen aan de totstandkoming van het voorstel.

Er schuilen allerlei nobele motieven achter de voorgenomen wetgeving, maar ook economische strategie: IJsland hoopt internationale mediabedrijven naar het land te lokken, of in elk geval hun computerservers.

De IJslandse wet is een goed voorbeeld voor andere landen, maar kan op zichzelf weinig doen voor de mondiale persvrijheid. In de meeste landen, waaronder Nederland, kan de rechter zich uitspreken over een publicatie die in eigen land op te vragen is, ook al staat de server in het buitenland.

IJsland kan niet voorkomen dat een Amerikaanse rechter straks oordeelt dat publicatie van het Afghaanse beeldmateriaal strafbaar is. Als Assange dan weer eens een congres in de VS wil toespreken, wordt hij gearresteerd.

IJsland wil buitenlandse uitgevers een veilig onderkomen bieden, onder meer door te beloven dat vonnissen van andere landen niet in IJsland uitgevoerd kunnen worden als zij in strijd zijn met de nieuwe wet. Het is natuurlijk mooi dat je servers in IJsland niet doorzocht kunnen worden op last van de Britse rechter, maar dat biedt weinig bescherming als je redacteuren en directeuren wel in Londen te ondervragen en arresteren zijn.

Het IJslandse parlement noch Wikileaks pretenderen dat zij in hun eentje de wereld kunnen veranderen. Wel symboliseren zij, samen met anti-afluisterinitiatieven zoals Tor, een reactie tegen de toenemende macht van overheden en grote bedrijven op het internet.

De drijvende krachten achter dit soort initiatieven zijn voorstanders van een soms vrij radicaal recht op vrije informatie en communicatie. Zo’n tegenbeweging is hoognodig, maar niet zonder gevaren.

Het post-Fortuyn-tijdperk op Nederlandse internetfora laat zien dat anonimiteit sommige mensen het vertrouwen geeft ongegeneerd uiting te geven aan hun agressie, vooroordelen of onwetendheid. En er is een reden dat de beveiligingsplannen van vliegvelden geheim zijn.