''Kijk maar op de een-na-laatste bladzijde van je boek.'' Als eersteklasleerling was ik verbaasd toen de juf dat zei: de laatste bladzijde is toch de laatste, daar kan er toch niet nog 'één na' komen?

Wist ik veel dat de een-na-laatste een verkorting was van de op een na laatste, en dat op een na zoiets betekende als 'als je er een niet meetelt'.

Als je er van een afstandje naar kijkt, en ze heel letterlijk interpreteert, gebruiken we veel formuleringen waarin woorden iets anders betekenen dan wat er normaal gesproken mee bedoeld wordt. Luie stoel? Een stoel kan niet lui zijn. Bereden politie? De politie wordt helemaal niet bereden.

En zo verder: een buffet kan zelf niet lopen, ramen kijken niet uit op de omgeving, en schoenen lopen zélf niet lekker. Guur weer is vervelend, maar onguur is niet het tegenovergestelde. En als bij betaald voetbal de voetballers betaald worden, hoe zit het dan met betaald parkeren?

Bij samenstellingen zijn de onduidelijkheden minstens zo groot. Dat komt niet doordat ze een figuurlijke betekenis hebben, maar doordat de betekenis niet vanzelf spreekt. Een werkstaking is een staking van werk, maar een solidariteitsstaking of een hongerstaking is geen staking van solidariteit of een staking van honger.

Speculaasbrokken zijn brokken speculaas, maar hondenbrokken zijn geen brokken hond. Bij een stopstreep moet je stoppen, maar bij een stoplicht hoeft dat vaak helemaal niet. Een decibelmeter is een instrument dat decibellen meet, maar een kilometer is geen weegschaal. Een groentehapje is een hapje groente, maar een babyhapje ...?

Om het nog verwarrender te maken, gaat de taal soms aan de haal met delen van woorden. Een analfabeet is iemand die niet of nauwelijks kan lezen (an- betekent hier 'niet'), maar ooit moeten er mensen zijn geweest die dachten dat -beet hier de gebrekkige vaardigheid uitdrukte – en zo het woord digibeet vormden, voor iemand die niet met digitale zaken kan omgaan.

Op dezelfde manier heeft het Engelse woord alcoholic geleid tot woorden als workaholic, shopaholic en chocoholic. Ook -gate wordt als achtervoegsel gebruikt. Dioxine-gate, Mabel-gate, en vorige week nog: Cruijff-gate.

En toch, ook al heeft -beet of -gate eigenlijk nauwelijks betekenis, ook al kun je babyhapje heel verkeerd interpreteren, toch begrijpt iedereen die woorden. We zijn zo getraind in het kiezen van de juiste interpretatie dat we er nauwelijks bij nadenken. Tot we er van een afstandje naar kijken. Figuurlijk dan.

Reageren? Ga naar www.onzetaal.nl.