Wat gaat deze overwinning betekenen voor de democratie, die al zo zwaar onder druk staat in Turkije?

"Politieke wetenschappers met wie ik voor NU.nl in de aanloop naar de verkiezingen sprak, omschrijven het politieke systeem in Turkije als een competitief autoritair systeem. Daarin zijn weliswaar vrije verkiezingen, maar oppositiepartijen moeten het opnemen tegen een machtige leider in een ongelijke en vaak oneerlijke race."

"Waarnemers van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) en de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa (PACE), die in Turkije waren op uitnodiging van de regering, kwamen tot dezelfde conclusie: een ongelijk speelveld, partijdige media, misbruik van publieke middelen en intimidatie van tegenstanders via de rechterlijke macht. Dat is geen goed klimaat voor democratische verkiezingen, zei de OVSE."

"Turkije zie je dan ook afglijden in lijsten als de jaarlijkse democratie-index van het toonaangevende weekblad The Economist. Of het jaarlijkse overzicht van rechten en vrijheden in landen van de Amerikaanse ngo Freedom House. Laatstgenoemde organisatie beschouwt Turkije niet meer als 'vrij land'."

"Dat afglijden is een geleidelijk proces. Wel kun je stellen dat dit proces in een stroomversnelling is geraakt na de mislukte staatsgreep in 2016 en nogmaals toen Erdogan in 2018 meer macht kreeg. Dat jaar stapte Turkije over op een presidentieel systeem als regeringsvorm. Dat systeem krijgt de komende vijf jaar de kans om verder wortel te schieten."

"Als we af moeten gaan op de afgelopen vijf jaar, dan zijn er geen redenen om aan te nemen dat bepaalde rechten weer gerespecteerd zullen worden of dat sommige vrijheden uit het verleden helemaal zullen terugkeren. Denk aan zoiets simpels op het demonstratierecht. Of dat de pers zonder belemmering zijn werk kan doen."

Wat betekent dit voor de vrouwen in het land, gezien Erdogans banden met streng gelovige partijen?

"Vrouwenmoord is een groot probleem in Turkije. In 2022 werden zeker 334 vrouwen en meisjes vermoord. Nog eens 245 vrouwen stierven onder verdachte omstandigheden. Het is een probleem dat de afgelopen jaren steeds groter is geworden. Het aantal vrouwen dat vorig jaar werd omgebracht, lag drie keer hoger dan twintig jaar geleden. En dat dit een probleem is, daar is iedereen het wel over eens. Een van de eerste dingen die president Recep Tayyip Erdogan zondag na zijn overwinning zei is dat geweld tegen vrouwen absoluut verboden is."

"Maar Erdogan zei dit in de context van het 'beschermen' van de familie tegen de lhbtiq+-beweging. Om diezelfde reden stapte Turkije in 2021 onder druk van conservatieve groepen in de samenleving uit het internationale verdrag tegen geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld. Dat verdrag heet nota bene de Istanboel Conventie, omdat het daar in 2011 is ondertekend. Turkije zette als eerste zijn handtekening. Inmiddels claimen Turkse critici dat het verdrag 'familiewaarden' zou bedreigen en homoseksualiteit zou 'normaliseren, aldus de Turkse regering en critici van het verdrag."

"'Het terugtrekken uit dit verdrag geeft daders die mishandelen, verwonden en doden het roekeloze en gevaarlijke signaal dat zij hiermee straffeloos kunnen doorgaan', zei Amnesty's secretaris-generaal Agnès Callamard destijds. En daarin schuilt het probleem: het klimaat dat gecreëerd wordt en de signalen die afgegeven worden."

"Daders komen er vaak vanaf met lichte straffen of komen vanwege goed gedrag eerder vrij. Ook omdat het rechtssysteem zwaar overbelast is. Meer dan eens gaan mannen na hun vrijlating direct weer in de fout. Op politiebureaus krijgen vrouwen bovendien geregeld te horen dat ze 'het eerst maar eens moeten uitpraten' of de partner/echtgenoot 'een nieuwe kans' moeten geven."

"Erdogans nieuwe partners, streng islamitische Yeniden Refah Partisi (Nieuwe Welvaartspartij) en de al even extreme HÜDA-PAR, zouden aanpassingen willen aan de Turkse wet op de bescherming van vrouwen (wet 6248). Ook daar gaat een zorgelijk signaal vanuit. Net als van hun wens om jongens en meisjes te scheiden in het onderwijs. Of dat partijleden niet naast vrouwen willen zitten. Dat deze partijen nu een vertegenwoordiging in het parlement hebben, kan eraan bijdragen dat dergelijke controversiële standpunten meer legitimiteit krijgen."

"Om met een positieve noot af te sluiten: Erdogan en zijn AKP hebben er mede voor gezorgd dat jonge vrouwen met hoofddoek toegelaten worden op universiteiten en dat je ook met hoofddoek 'gewoon' ambtenaar kunt zijn. Of dat nu bij de belastingdienst is, de politie of de overheid."

Er is al jaren een braindrain gaande in Turkije, vooral jonge hoogopgeleide Turken ontvluchten het land. Is dit een thema geweest in de verkiezingen, en hoe gaat dit nu verder?

"Het was zeker niet het hoofdthema, maar de vlucht van hoogopgeleide Turken is inderdaad een probleem dat bekend is en erkend wordt. Erdogan ziet graag dat wetenschappers en andere hoger opgeleiden terugkeren naar Turkije, want hij wil dat het land een technologische grootmacht wordt en zaken als elektrische auto's, drones en andere moderne wapens kan blijven ontwikkelen. Zo zijn er beurzen, fondsen en huisvestingsmogelijkheden voor wetenschappers. Tegelijkertijd creëert hij geen klimaat waarin mensen graag terug willen keren."

"Academische vrijheid staat onder druk in Turkije, vooral sinds 2016. Dat jaar ondertekenden zo'n duizend academici een petitie tegen het geweld in het het zuidoosten van Turkije. Dat werd opgevat als kritiek op het leger en veel academici verloren hun baan."

"Ook de nieuwe regel dat Erdogan voortaan de rector benoemt in plaats dat deze voor mensen van de universiteit zelf gekozen wordt, stuit veel studenten en academici tegen de borst. Op veel campussen worden bovendien concerten en festivals gecanceld, grijpt de politie in bij pridemarsen en worden lhbtiq+-studentenclubs en andere verenigingen verboden. Dat drijft studenten naar het buitenland nog voor ze afgestudeerd zijn."

"Diegene die wel afstudeerden, vinden lang niet altijd een geschikte baan. De Turkse economie zit in zwaar weer. Een van de aanjagers van de economie is de bouw. Dat is geen sector waar veel hoogopgeleiden terecht kunnen."

Wat betekent de winst van Erdogan voor de relatie van Turkije met Europa? Zeker nu Erdogan meer lijkt te neigen naar Rusland dan naar Europa. Hoe staat hij op dit moment wat betreft de toetreding van Zweden tot de NAVO?

"De campagneslogan van Erdogan was 'doorgaan op de ingeslagen weg'. Dat zou betekenen dat we van Turkije geen grote koerswijziging hoeven te verwachten. En de EU heeft nu al twintig jaar met Erdogan te maken, dus ze weten inmiddels ook wat voor vlees ze in de kuip hebben. Helaas is een van de zekerheden wel de onvoorspelbaarheid van Erdogan. Hij kan op sommige punten 180 graden draaien."

"Erdogan gaat er prat op dat Turkije een onafhankelijke koers vaart. Tegelijkertijd hanteert hij op het 'voor-wat-hoort-wat'-principe. Zweden heeft zich nog niet heel toegeeflijk getoond in de ogen van de Turken. Dat lijken ze ook niet te worden. Misschien dat de Verenigde Staten water bij de wijn doet door Turkije modernere F 16-gevechtsvliegtuigen te verkopen in ruil voor Zweedse toetreding tot de NAVO. Turkije staat er slecht op bij de VS sinds de aanschaf van de Russische S-400-raketsystemen. Daardoor mocht het land niet langer deelnemen aan het F-35 Lightning II-straaljagerprogramma (ofwel de Joint Strike Fighter). Opgewaardeerde F 16's lijken wel tot de mogelijkheden te behoren."

"Ten slotte zal de houding van Turkije op bepaalde dossiers afhangen van hoe de Turkse economie zich ontwikkelt. Als er inderdaad een nieuwe valutacrisis komt, dan kan het best zo zijn dat Erdogan een toontje lager moet zingen."

Nu de Syriërs weg moeten uit Turkije van Erdogan, gaan ze dan naar Europa? En zal Erdogan de deur openzetten naar Europa voor migranten en vluchtelingen?

"Volgens de Verenigde Naties biedt Turkije onderdak aan zo'n 3,6 miljoen Syrische vluchtelingen. Dat doet het al jaren, daarbij financieel geholpen door de EU. Heel plat gezegd betaalt Brussel Turkije om de vluchtelingen daar te houden. Dat geeft Erdogan een sterke onderhandelingspositie. In het verleden heeft hij aangetoond er niet voor terug te deinzen om vluchtelingen te gebruiken als als troefkaart. Zo zette hij in 2020 de grens open voor vluchtelingen als manier om de EU onder druk te zetten."

"Het plan dat Erdogan aankondigde in zijn overwinningsspeech op zondag liep niet over van de details. Hij zei dat er samen met Qatar voorbereidingen getroffen zijn om 1 miljoen Syriërs terug te laten keren naar hun thuisland. Wanneer dat gebeurt, is niet duidelijk. Wat er voor deze Syriërs geregeld is ook niet. Wel weten we dat Turkije en Qatar al een tijdlang samenwerken in het noorden van Syrië, langs de grens met Turkije. Na verschillende militaire operaties staan grote delen van het grensgebied onder controle van het Turkse leger. "

"Als vluchtelingen naar het grensgebied moeten, dan is het goed mogelijk dat ze alsnog niet 'thuis' zijn. Misschien zijn ze wel uit een heel ander deel van Syrië gevlucht. Ook kun je je afvragen wat de oorspronkelijke bewoners uit die streek van de mogelijke komst van 1 miljoen landgenoten vinden. En of het überhaupt wel veilig is voor iedereen. Kortom, er zitten nog zoveel haken en ogen aan het plan dat het waarschijnlijk nog wel even duurt voordat we de effecten ervan zien."