Op basis van de jongste peilingen krijgen we een nek-aan-nekrace tussen president Recep Tayyip Erdogan en zijn belangrijkste uitdager, Kemal Kiliçdaroglu. Die laatste lijkt een kleine voorsprong te hebben, maar er zijn ook peilingen waaruit blijkt dat juist Erdogan gaat winnen. Kortom, het is een groot vraagteken. In andere jaren had Erdogan vaak zo'n grote voorsprong in de peilingen dat de uitslag zich liet raden.

Op donderdag stapte presidentskandidaat Muharrem Ince uit de race. Dat betekent mogelijk goed nieuws voor Kiliçdaroglu, want uit peilingen zou blijken dat de aanhang van Ince eerder geneigd is om Kiliçdaroglu te steunen dan Erdogan.

Het tweede grote vraagteken is of een van de presidentskandidaten in de eerste ronde meer dan 50 procent haalt. Gebeurt dat niet, dan krijgen we op 28 mei een tweede en beslissende verkiezingsronde voor president.

Als Erdogan verliest, dan wordt hij de eerste democratisch gekozen president van Turkije die wordt weggestemd. Zijn voorgangers werden afgelost, afgezet of kwamen te overlijden. Een nieuwe situatie voor het land dus.

Het volgende grote vraagteken is wat er gaat gebeuren met de samenstelling van het parlement. Turkije kiest namelijk ook een nieuwe volksvertegenwoordiging en die verkiezing is net zo spannend. Zo kan Erdogan als president te maken krijgen met een parlement waarin oppositiepartijen samen de meerderheid hebben. Andersom is het niet ondenkbaar dat Kiliçdaroglu als president een parlement tegenover zich krijgt waarin de AKP van Erdogan en hun partners de meerderheid hebben. Daardoor is het goed mogelijk dat Turkije voor het eerst een machtsstrijd tussen parlement en president krijgt.

Sinds de invoering van het presidentiële systeem in 2018 als nieuwe regeringsvorm heeft de president weliswaar meer macht gekregen. Maar dat wil niet zeggen dat het parlement niks meer doet. Zo kan het Turkse parlement over wetten beslissen of wijzigingen aanbrengen. Daarnaast kunnen decreten van de president afgekeurd of goedgekeurd. Kortom, er is geen garantie op een soepele samenwerking. Zeker niet als de president van het ene kamp is, en de meerderheid in het parlement van het andere.

Het andere grote vraagteken is of het presidentiële systeem van Erdogan überhaupt blijft bestaan. De oppositiepartijen willen bij winst terug naar een parlementair systeem. Een president zal dan, net als bijvoorbeeld in Duitsland of Israël, een ceremoniële rol als staatshoofd krijgen.

Een parlementair systeem heeft in Turkije geen goede reputatie. Dat komt vooral door de onrustige jaren negentig. Het land had toen elf verschillende coalitieregeringen, die soms maar kort aan de macht waren. Eén coalitie hield het slechts 25 dagen vol. Toch lijkt een meerderheid van de Turkse bevolking na vijf jaar Erdogan minstens zo ontevreden over het presidentiële systeem.

De keuze voor de Turkse kiezer is zondag in ieder geval heel duidelijk: gaat Turkije in het jaar van zijn honderdjarig bestaan door op de ingeslagen weg met Erdogan als machtige president? Of gaan de kiezers voor verandering onder leiding van oppositiekandidaat Kiliçdaroglu?

Erdogan en zijn AKP geloven dat de kiezers trouw zullen blijven. Hun campagneslogan is dan ook letterlijk 'doorgaan op de huidige weg'. Tijdens de campagne verrichtte de president weer talloze openingsceremonies en regende het nieuwe initiatieven en maatregelen. Alleen al in de afgelopen maand waren er bijna veertig nieuwe aankondigingen van Erdogan.

Maar anno 2023 zijn veel van die plannen eigenlijk oplossingen voor problemen die hij zelf heeft gecreëerd. Denk aan de torenhoge inflatie in het land, waardoor forse verhogingen van het minimumloon en ambtenarensalarissen nodig zijn. Als klap op de vuurpijl maakte hij deze week bekend dat sommige ambtenaren een loonsverhoging krijgen van 45 procent.

Forse salarisverhogingen zijn hard nodig, omdat de kiezer vanwege die inflatie moeite heeft om de dagelijkse boodschappen te betalen. Dat lijkt de president zich te realiseren. "Jullie offeren de leider toch niet op vanwege de prijs van aardappelen of uien?", vroeg hij onlangs tijdens een bijeenkomst. Turkije kampt officieel met een inflatie van 43,68 procent, een groep wetenschappers claimt dat de werkelijke inflatie eerder 105,19 procent is.

De oppositie speelde daar handig op in met het kortste verkiezingsfilmpje van de hele campagne (4 seconden). "Bent u vandaag armer dan gisteren? De oorzaak is Erdogan. Goedenavond", aldus presidentskandidaat Kemal Kiliçdaroglu.

Tot slot valt te bezien of de rust bewaard kan worden. Afgelopen weekend stond bol van de incidenten, tot Nederland aan toe. Daar werd een week eerder gestemd en op de stemlocatie in de Amsterdamse RAI waren vechtpartijen. In Turkije zelf moest een verkiezingsbijeenkomst van de oppositie in de stad Erzurum afgebroken worden omdat grote groepen jongeren met stenen gooiden. Ook in Istanboel, Izmir, Gaziantep, Trabzon en Van waren er incidenten.

Het lijkt er dus op dat de spanningen rond de verkiezingen flink zijn opgelopen. Als de presidentsverkiezingen naar een tweede ronde gaan, is de vrees dat die spanningen het kookpunt zullen bereiken.