De Turkse democratie functioneert eigenlijk maar half. Dat zie je onder meer terug in de jaarlijkse democratie-index van het toonaangevende weekblad The Economist. In 2022 stond Turkije op plek 103, van de 167. Turkije scoort aardig als het gaat om het aantal verschillende politieke partijen, maar juist slecht als het gaat om het verkiezingsproces.

Aan de inzet van de partijen en vrijwilligers op de stemlocaties ligt het niet. Bij elke stembusgang zijn er honderdduizenden mensen op de been om de stemlokalen te bemannen en om stemmen te tellen. Ook de opkomst is hoog: in 2018 kwam dik 86 procent van de kiezers opdagen. Het probleem is dat de oppositie een ongelijke strijd moet voeren.

Om die reden wordt Turkije in de wetenschap geen democratie genoemd, maar een land met een competitief autoritair systeem. Dat betekent dat er op de gebruikelijke momenten verkiezingen zijn en dat daar ook verschillende partijen aan meedoen, maar dat niet alle partijen dezelfde kansen hebben. Een ander kenmerk van zo'n systeem is dat de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid ingeperkt worden.

Kranten waarin ruimte voor de oppositie is, zijn op één hand te tellen. De mediawaakhond RTÜK, die voor een eerlijke verdeling van zendtijd voor politieke partijen moet zorgen, doet dat al jaren niet meer. De speeches van president Recep Tayyip Erdogan worden overal live uitgezonden. Kopstukken van de oppositie zie je nauwelijks. En als oppositieleiders al op televisie zijn, dan wordt hun speech afgekapt zodra er kritiek op de regering te horen is.

Op lokaal niveau lopen oppositiepartijen vaak tegen problemen aan met posters, billboards en vlaggetjes. Óf ze worden niet toegestaan in bepaalde buurten, óf de gemeentepolitie haalt ze al snel weer weg. Daar heeft de AKP van Erdogan weinig tot geen last van. Die zet vaak - tegen de regels in - overheidsmiddelen in voor campagnes. Denk aan brandweerwagens om vlaggen op te hangen, of ov-bussen om mensen naar bijeenkomsten of stemlocaties te brengen.

De YSK, de hoogste kiesraad van Turkije, moet de verkiezingen in goede banen leiden. Maar deze raad heeft de afgelopen jaren een aantal beslissingen genomen die de Turkse oppositie doet twijfelen of de YSK wel op een eerlijke manier te werk gaat. Dit zijn de bekendste voorbeelden:

In 2017 stemde Turkije over de overstap naar een presidentieel systeem als nieuwe regeringsvorm. Tijdens het tellen van de stemmen besloot de YSK ook stemenveloppen die niet (goed) dichtzaten en enveloppen zonder officieel stempel mee te tellen. Volgens de Turkse kieswet mag dat niet. Uiteindelijk stemde een krappe meerderheid van 51,4 procent voor en 48,6 procent tegen. Erdogan kreeg daardoor meer macht.

In 2019 was er gedoe rond de lokale verkiezingen in Istanboel. De AKP won een meerderheid in de gemeenteraad. Oppositiekandidaat Ekrem Imamoglu werd verkozen tot burgemeester namens de CHP. De AKP en Erdogan beweerden dat zich onregelmatigheden hadden voorgedaan tijdens de stembusgang. Hard bewijs daarvoor is nooit geleverd. De YSK besloot toch dat er opnieuw moest worden gestemd, maar opvallend genoeg alleen voor een nieuwe burgemeester.

Eerder dit jaar accepteerde de YSK de nominatie van Erdogan als presidentskandidaat. Hij doet op 14 mei voor de derde keer mee, en dat mag eigenlijk niet volgens de Turkse grondwet. Maar besluiten van de YSK zijn niet aan te vechten bij een rechter.

Ook de nasleep van de aardbeving roept vragen over een eerlijk verloop van de verkiezingen op. Veel inwoners zijn weggegaan uit het aardbevingsgebied. Maar om ergens anders te kunnen stemmen, moet jouw naam daar wel op de lijst staan. Daarvoor moet je je op die nieuwe locatie inschrijven. Dat blijkt nog maar weinig te gebeuren.

In de getroffen provincies Malatya, Kahramanmaras en Adiyaman horen 2,85 miljoen kiezers te zijn. Heel veel van die mensen zijn weggegaan. Maar volgens informatie van de YSK staan op dit moment pas 133.000 mensen ergens anders geregistreerd als kiezer.

Als we nog verder uitzoomen en naar alle elf getroffen provincies kijken, zijn zelfs 1,6 miljoen kiezers 'zoek'. Er horen namelijk bijna 9 miljoen kiezers op de lijsten te staan. Presidentskandidaat Sinan Ogan stelt dat zeker 2 miljoen mensen zijn weggegaan, maar volgens hem staan pas 450.000 van hen ergens anders ingeschreven.

Een bijkomend probleem is dat het vliegveld van Hatay afgelopen week werd gesloten. Naar verluidt omdat de gerepareerde landingsbaan nog niet volledig te gebruiken is. Dat is slecht nieuws voor de ongeveer 500.000 kiezers die mogelijk terug willen komen voor de verkiezingen. Daarnaast zijn veel gebouwen die normaal gesproken worden gebruikt als stemlokaal - denk aan scholen en buurthuizen - verwoest of beschadigd.