Op 10 maart 2023 was het zover. Na meerdere gesprekken tekenden hooggeplaatste veiligheidsfunctionarissen van Iran en Saoedi-Arabië een akkoord om de diplomatieke betrekkingen tussen de twee landen te verbeteren. Het was een belangrijk moment omdat de regionale grootmachten jarenlang tegenover elkaar stonden in hun proxyoorlogen in Jemen en Syrië.

Die verdeling is onder meer religieus. Iran is een sjiitisch land en Saoedi-Arabië een soennitisch land. Het sjiisme is een stroming binnen de islam die Ali, de schoonzoon van de profeet Mohammed, beschouwt als zijn opvolger. Soennieten zien Abu Bakr, een trouwe vriend van Mohammed en een van de Rechtgeleide Kaliefen, als zijn rechtmatige opvolger.

In Syrië steunde Iran de sjiitische president Bashar Al Assad nadat hij prodemocratische protesten in 2011 met harde hand had neergeslagen. Vervolgens brak een bloedige burgeroorlog uit. Aan de andere kant steunde Saoedi-Arabië rebellengroepen die tegen de regering vochten.

Ondertussen strijdt in Jemen een door Saoedi-Arabië geleide coalitie sinds 2015 namens de regering tegen de sjiitische Houthi-rebellen. Die rebellen worden gesteund door Iran.

In 2016 verbraken Iran en Saoedi-Arabië officieel hun diplomatieke banden. Daar gingen twee grote gebeurtenissen aan vooraf. In september 2015 kwamen zo'n 2.300 mensen, onder wie ruim 460 Iraniërs, om het leven door chaotisch gedrang tijdens de hadj, de bedevaart naar Mekka.

Vier maanden later executeerde Saoedi-Arabië een sjiitische leider vanwege kritiek op de Saoedische overheid. Dat leidde tot grote woede in Iran.

Begin 2016 stuurde Saoedi-Arabië alle Iraanse diplomaten in het land weg. In de jaren daarna verslechterde de relatie nog meer, totdat er in 2021 voorzichtig gesprekken werden gevoerd om nader tot elkaar te komen. Dat leidde twee jaar later dus tot een akkoord.

Wat kunnen we verwachten van dat nieuwe akkoord? Het is niet zo dat Iran en Saoedi-Arabië opeens goede vrienden zijn. Het akkoord is eerder een non-agressiepact, schrijft Nabeel A. Khoury van onderzoeksinstituut Arab Center in Washington.

Maar een belangrijke belofte die de twee landen elkaar doen is dat ze de soevereiniteit en binnenlandse zaken van elkaar en andere landen zullen respecteren. Dat kan gevolgen hebben voor de proxyoorlogen in Syrië en Jemen. In beide conflicten lijkt er iets van toenadering tussen de strijdende partijen te zijn.

De twaalfjarige oorlog in Syrië heeft al aan meer dan een half miljoen mensen het leven gekost. Ook heeft ongeveer de helft van de vooroorlogse bevolking van Syrië hun huis moeten ontvluchten. Aan het begin van de oorlog werd Syrië uit de Arabische Liga, een organisatie van 22 Arabische landen, gegooid. President Al Assad werd zowel in het Midden-Oosten als door het Westen geboycot.

De laatste tijd proberen verschillende landen in het Midden-Oosten, waaronder de Verenigde Arabische Emiraten en Egypte, de banden met Syrië te normaliseren. De Arabische Liga speelt met het idee om Syrië weer toe te laten. En zelfs Saoedi-Arabië, dat lang geen voorstander was van normalisatie met Al Assad, ging na het tekenen van het akkoord met Iran in gesprek met Syrië om de Saoedische ambassade in het land te heropenen.

Dat betekent niet dat Al Assads terugkeer op het diplomatieke toneel in het Midden-Oosten makkelijk zal gaan. De Verenigde Staten en Qatar zijn bijvoorbeeld fel tegen. Over de terugkeer van Syrië tot de Arabische Liga zei de Qatarese premier dat dit gebaseerd is op "speculatie" en dat er nog geen officieel voorstel ligt.

Ook in Jemen gingen de Houthi-rebellen afgelopen week in gesprek met Saoedi-Arabië om tot een staakt-het-vuren te komen. De gesprekken werden donderdag afgerond en gaan volgens de toponderhandelaar van de Houthi's de goede kant op, meldde persbureau Reuters. De onderhandelingen zullen later hervat worden "om de resterende verschillen glad te strijken".

Daarop volgde vrijdag een aankondiging van het Internationale Comité van het Rode Kruis dat de twee strijdende partijen waren begonnen met een grote gevangenenruil van zo'n negenhonderd gevangenen. Dat is bedoeld om het vertrouwen tussen de partijen te herstellen.

We zijn benieuwd naar je mening over dit artikel. Klik hier om je feedback achter te laten in een korte vragenlijst van een minuut.