"Dit zijn de belangrijkste verkiezingen in meer dan zeventig jaar, als je kijkt naar wat er op het spel staat: de keuze tussen een autoritair presidentieel systeem of een terugkeer naar een parlementaire democratie", stelt Berk Esen. Hij is adjunct-hoogleraar politieke wetenschappen en internationale betrekkingen aan de Turkse Sabanci-universiteit.

"De oppositie is er voor het eerst in is geslaagd om zich te verenigen achter één kandidaat. Dat is een hele prestatie, gezien de onderlinge verschillen. Voeg daar bij de economische malaise en de nasleep van de dodelijke aardbevingen en je krijgt de moeilijkste verkiezingen in jaren voor Erdogan."

De oppositiepartijen zitten in een samenwerkingsverband: de Alliantie van de Natie. Hun presidentskandidaat is Kemal Kilicdaroglu, de partijvoorzitter van de CHP. Hij krijgt tijdens zijn campagne gezelschap van Ekrem Imamoglu en Mansur Yavas, burgermeesters namens de CHP van respectievelijk Istanboel en Ankara. Zij worden gerekend tot de populairste politici van Turkije.

Volgens de oppositie moet het allemaal anders in Turkije. Het grote probleem, volgens hen: het presidentiële systeem van Erdogan. Er is nu te veel macht in de handen van één persoon, zeggen ze. Daardoor zijn rechters en de centrale bank niet meer onafhankelijk en durven ministeries geen eigen beslissingen meer te nemen.

Volgens Esen hebben de afgelopen vijf jaar laten zien dat het presidentiële systeem van Erdogan averechts heeft gewerkt. "De economie is verslechterd en op veel posities in de overheid zijn incompetente ja-knikkers terechtgekomen. Daardoor stapelen de problemen zich op. In deze situatie is er voor de oppositie een route naar de overwinning. Geen gemakkelijke route, maar hij is er."

De oppositiepartijen willen het politieke systeem in Turkije 'resetten' en terug een parlementaire democratie. Daarin staat een premier aan het hoofd van de regering. De president blijft het staatshoofd, maar krijgt weer een ceremoniële functie zonder echte macht. Goed bestuur moet weer een prioriteit worden en het moet afgelopen zijn met vriendjespolitiek en corruptie. Ook willen de partijen de persvrijheid herstellen en een einde maken aan censuur door de overheid.

Erdogan is al bijna twintig jaar aan de macht. Eerst als premier, toen als president en na de invoering van het presidentiële systeem, als machtige president. Hij doet naar eigen zeggen voor de laatste keer mee als kandidaat.

Later dit jaar bestaat de republiek honderd jaar en Erdogan wil dan de aftrap verrichten voor wat de 'Eeuw van Turkije' moet worden.

In de komende honderd jaar moet Turkije volgens hem een voorbeeld voor de wereld worden als het gaan om democratische, economische en technische ontwikkeling. Daarvoor willen Erdogan en zijn AKP een nieuwe grondwet schrijven. Ook wil Turkije democratie, vrede, ontwikkeling en welvaart over de wereld verspreiden, aldus het visiedocument van de partij. De eerste aandacht gaat uit naar een zo snel mogelijke wederopbouw na de aardbeving, zei de president vrijdag.

De partij van Erdogan werkt, net als de oppositie, samen met andere partijen in een verbond: de Volksalliantie. Als die partijen samen meer dan driehonderd zetels halen bij de parlementsverkiezingen, behouden ze hun meerderheid.

Erdogan moet zelf tenminste 50 procent plus 1 van de stemmen scoren om herkozen te worden als president. Haalt hij (of een van de andere kandidaten) dat niet, dan volgt op 28 mei een tweede ronde.

Louis Fishman, adjunct-hoogleraar van het Brooklyn College in New York, volgt de Turkse politiek al jaren op de voet. Hij ziet het als een voordeel dat de oppositie met Kilicdaroglu een tegenpool van Erdogan naar voren heeft geschoven.

"Erdogan heeft de laatste jaren veel macht naar zich toe getrokken en het parlement zit er eigenlijk alleen maar om zijn wensen uit te voeren. Het succes van de oppositie bij de lokale verkiezingen in 2019 laat zien dat de kiezers het zat zijn dat Erdogan alle touwtjes in handen heeft. Kilicdaroglu is bescheidener en lijkt de aangewezen persoon om het land terug te voeren naar een parlementair systeem. Want dan geeft hij, mocht bij president worden, in feite zijn macht uit handen."

Fishman acht de oppositie ook beter in staat om Koerdische stemmen te winnen. De Koerdisch georiënteerde HDP is naar verwachting goed voor 9 tot 12 procent van de stemmen. Als dit blok zich achter een van de presidentskandidaten schaart, dan is die persoon zo goed als verzekerd van de meerderheid en misschien zelfs van winst in de eerste ronde.

Wat de uitslag ook wordt, de verkiezingen krijgen mogelijk een staartje. Vrijdag ondertekende president Erdogan het besluit voor de verkiezingen op 14 mei, ruim twee maanden eerder dan gepland. Dat deed hij op basis van artikel 116 van de grondwet.

Maar doordat Erdogan al twee keer eerder is verkozen tot president (in 2014 en in 2018), mag hij op basis van datzelfde artikel niet nóg een keer presidentskandidaat zijn. Alleen als het parlement besluit om de verkiezingen eerder dan gepland te houden, kan Erdogan een derde keer meedoen. De AKP houdt vol dat alles anders is geworden na de invoering van het presidentiële systeem. De grondwet maakt dat onderscheid echter niet.

Er zijn (nog) geen signalen dat de hoogste rechtbank van Turkije in actie komt op dit punt. De reactie van oppositie is tegenstrijdig. Het blok van de zes partijen liet eind januari weten het niet te zullen accepteren als Erdogan opnieuw meedoet. Tegelijkertijd zei Kilicdaroglu dat zijn partij Erdogan niet zal dwarsbomen. Dat zou toch geen zin hebben, aldus de partijleider. "Niemand die er wat aan zal doen."

Ook hoogleraar Esen twijfelt er niet aan dat Erdogan gewoon zal meedoen, ook al zegt de grondwet dat dit niet kan. "Het is tekenend voor de wetteloosheid die is ontstaan onder zijn regime."