NU.nl sprak met vijf deskundigen die het met elkaar eens zijn: bij mogelijke oplossingen voor ongelukken met bootvluchtelingen ligt er nu te veel nadruk op grensbewaking.

Vorige maand drongen verschillende EU-landen bij de Europese Commissie aan op de bouw van hekken aan de buitengrenzen van Europa. Zo willen de lidstaten voorkomen dat mensen met hulp van mensensmokkelaars naar Europa vertrekken.

"Maar dit is geen oplossing", vindt Marlou Schrover, hoogleraar migratiegeschiedenis aan de Universiteit Leiden. "Het gaat over ongeveer 42.000 kilometer kustlijn en 9.000 kilometer landsgrenzen. Daar wil je hekken omheen plaatsen. Wie gaat dat betalen? En wie gaat het bewaken?"

Bovendien zullen vluchtelingen en andere migranten dan andere manieren bedenken om de beveiligde grenzen te omzeilen, denkt de hoogleraar. "Door een route af te sluiten, hou je mensen niet tegen om naar Europa te komen. Je maakt daarmee juist andere routes aantrekkelijker. En dat zijn vaak de gevaarlijkste routes. Zolang dat niet verandert, zullen we vaker te maken krijgen met migranten die op zee omkomen."

Er wordt weinig gedaan om vluchtelingen en andere migranten georganiseerd naar Europa te laten komen, stelt adviseur migratie Ralph Severijns van het Nederlandse Rode Kruis. "Dat is juist hard nodig. Mensen zullen altijd redenen hebben om voor hun veiligheid naar een ander land te vluchten", zegt hij.

"Ieder mens dat in nood is, moet bovendien onvoorwaardelijk hulp kunnen krijgen. Daarom moeten de reddingsacties op zee ook mogelijk blijven om te voorkomen dat migranten om het leven komen".

Maar juist die reddingsacties worden moeilijker gemaakt, zegt Amnesty International-woordvoerder Marjon Rozema. Zo heeft Italië laatst strengere regels opgesteld voor hulporganisaties die reddingsacties op zee uitvoeren. "Dit past in een breder patroon waarin EU-landen willen voorkomen dat mensen überhaupt Europa binnenkomen", zegt zij.

"Boten terugduwen, enorme hekken plaatsen of hulporganisaties aan de ketting leggen, zodat ze geen reddingsoperaties kunnen uitvoeren: al deze maatregelen dwingen mensen alleen maar om gevaarlijke routes naar veiligheid te nemen", zegt zij.

"Het redden van mensenlevens moet vooropstaan", vindt ze. "Europa kan deze ellende stoppen door te investeren in zoek- en reddingsoperaties en mensen in nood meteen te helpen. Ook moeten reddingswerkers en andere humanitaire hulpverleners niet meer vervolgd worden."

Ze noemt de Nederlandse hulpverlener Pieter Wittenberg als voorbeeld. De Griekse justitie vervolgde hem, omdat hij werd verdacht van onder meer spionage bij het helpen van bootvluchtelingen.

Als EU-landen willen voorkomen dat vluchtelingen en andere migranten de gevaarlijke oversteek naar Europa wagen, zullen ze zich meer moeten richten op veilige en legale reisopties. Dat zegt Myrthe Wijnkoop, onderzoeker migratie aan Instituut Clingendael. Bijvoorbeeld met mogelijkheden om te werken of meer studiebeurzen.

Vluchtelingen zouden ook op ambassades een humanitair visum kunnen aanvragen. Dat is een beperkte vergunning waarmee ze naar een EU-lidstaat kunnen reizen om asiel aan te vragen. Zo wordt het mogelijk om migranten voor aankomst in Europa al te screenen en al dan niet toe te laten.

Een andere mogelijkheid voor vluchtelingen om veilig naar Europa te komen, is hervestiging. EU-landen als Nederland nodigen jaarlijks een aantal vluchtelingen uit om te komen.

Daar zitten ook kwetsbare groepen bij. Bijvoorbeeld mensen die urgente medische zorg nodig hebben of slachtoffer zijn van geweld of marteling. Ook alleenstaande vrouwen en kinderen die gevaar lopen, komen in aanmerking voor hervestiging.

Volgens VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR zijn er in totaal 34 landen die hervestiging mogelijk maken. Naar schatting zijn er 1,47 miljoen kwetsbare vluchtelingen die behoefte hebben aan hervestiging. Maar in 2021 werden slechts 39.266 mensen op die manier opgevangen. Dat is een te klein aantal om met deze maatregel echt het verschil te maken, vindt Wijnkoop.

"Jaarlijks nodigt Nederland vijfhonderd vluchtelingen uit om hier te verblijven. Die aantallen moeten flink stijgen als Europa wil voorkomen dat mensen levensgevaarlijke bootreizen maken", zegt zij. "Nu draagt deze maatregel nog niet wezenlijk bij aan het voorkomen van sterfgevallen onder bootvluchtelingen."

UNHCR ziet ook mogelijkheden om meer vluchtelingen te hervestigen, zegt Andrea Vonkeman. Zij is het hoofd van de VN-vluchtelingenorganisatie in Nederland. "Niet alle EU-landen hebben ingestemd met het hervestigen van mensen. We moedigen deze landen aan om dat wel te doen", zegt ze.

"Ook in bijvoorbeeld Zuid-Amerika proberen we hervestiging mogelijk te maken. En met de landen die het al doen, voeren we gesprekken om de aantallen te laten stijgen."

Vonkeman ziet verder kansen in het EU-migratiepact. Daarin staan voorstellen voor EU-lidstaten om bijvoorbeeld vluchtelingen beter te kunnen verdelen over de landen. Daarover wordt nog stevig onderhandeld. Landen als Griekenland, Italië en Malta voelen zich benadeeld door hun ligging. Veel vluchtelingen en andere migranten komen eerst daar aan voordat ze doorreizen naar andere Europese landen.

"Deze landen vinden dat ze te veel verantwoordelijkheid krijgen om mensen op te vangen", zegt Vonkeman. "Ze voelen zich ook door andere EU-landen in de steek gelaten. Andere lidstaten voelen zich namelijk niet geroepen om meer migranten op te vangen."

Volgens Wijnkoop van Instituut Clingendael ontbreekt het aan politieke lef. "Leiders zijn bang voor de gevolgen van het bieden van veilige reisopties. Ze denken dat er dan alleen maar meer mensen zullen komen. Ook zijn ze bang om daarmee hun kiezers te verliezen."

Daarnaast zouden sommige EU-landen volgens haar alleen meer kansen zien in bijvoorbeeld hogere hervestigingsaantallen, als ze daarmee echt illegale migratie en mensensmokkelaars kunnen tegenhouden. "Maar die garantie heb je niet zolang je het niet probeert."

De onderzoeker begrijpt dat EU-landen meer controle willen hebben over wie ze tot hun grondgebied toelaten. "Maar strengere grensbewaking moet samengaan met het bieden van veilige reisopties", gaat zij verder. "Alleen zo kun je voorkomen dat mensen in die gevaarlijke boten blijven stappen."