De Chinese 'spionageballon' vloog al dagen boven Amerikaans grondgebied, voordat deze zaterdagmiddag (lokale tijd) boven de Atlantische Oceaan uit de lucht werd geschoten. De Amerikaanse president Joe Biden had al eerder groen licht gegeven om de ballon neer te halen, maar daar werd van afgezien omdat de brokstukken van de ballon ter grootte van drie bussen gevaarlijk zouden zijn. De overblijfselen worden uit zee gehaald voor onderzoek.

Volgens Washington bevatte de ballon allerlei surveillanceapparatuur. China claimt dat het ging om een luchtschip dat onderzoek doet naar het weer. De ballon zou volgens China vanwege sterke wind uit koers zijn geraakt en zo boven Amerikaans grondgebied terecht zijn gekomen. Het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken noemde het neerhalen van de ballon "een overduidelijke overreactie" en zegt dat het land recht heeft om passend te reageren.

De relatie tussen de VS en China was al niet best voordat de Amerikanen de ballon neerhaalden. Zo speelt er de kwestie rond Taiwan. China beschouwt het eiland als een afvallige regio die weer onder Chinese controle moet komen te staan. Taiwan ziet zichzelf als onafhankelijke natie en wordt daarin gesteund door de VS, wat China als provocatie ziet.

Maar het conflict gaat dieper dan Taiwan, zegt China-expert Frans-Paul van der Putten tegen NU.nl: "Er is een enorm wantrouwen tussen de twee." Zo denken de Amerikanen dat China hun leiderspositie in de wereld wil afpakken. En de Chinezen denken dat de VS hun economische ontwikkeling wil tegenhouden.

De diplomatieke betrekkingen tussen de twee landen zijn al jaren slecht. "En de laatste tijd wordt er steeds vaker via militaire signalen met elkaar gecommuniceerd", zegt Van der Putten. "Bijvoorbeeld rond Taiwan, als China daar militaire oefeningen houdt of Amerika daar dan weer militair op reageert."

Een bezoek van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken aan China werd uitgesteld vanwege de spionageballon. Hij zou zondag naar Peking afreizen om de spanningen tussen beide landen te doen verminderen en wellicht ook met de Chinese president Xi Jinping over onder meer Taiwan te praten.

"Ik denk dat het doel was om deze Koude Oorlog vooruit te spoelen naar de detentefase en zo een Cubacrisis te voorkomen", zei China-expert Jude Blanchette van het Center for Strategic and International Studies tegen de BBC, verwijzend naar de Koude Oorlog tussen de VS en de Sovjet-Unie.

Het bezoek van Blinken had er namelijk voor kunnen zorgen dat de VS en China weer op een diplomatieke in plaats van militaire manier met elkaar gaan communiceren. "Een van de manieren om dat te doen is ervoor te zorgen dat er goede communicatielijnen openstaan", zei Blinken daar vorige maand over in een speech.

Er is nog geen sprake van een dieptepunt in de relatie - zoals de BBC schreef - maar het gaat niet de goede kant op. Tussen 1950 en 1953 was het erger, toen de VS en China tijdens de Koreaanse Oorlog militair met elkaar in gevecht waren. Maar dat wil niet zeggen dat het nu allemaal rozengeur en maneschijn is. Volgens Van der Putten kunnen we op een paar punten zien dat het slechter gaat tussen de VS en China.

Ten eerste lijkt het er op dat de twee landen hun relatie niet goed onder controle kunnen houden. "Ze zijn elkaars rivaal, maar willen allebei geen oorlog of dat de relatie ongecontroleerd een bepaalde kant op gaat", zegt Van der Putten. Dat het misgaat op het moment dat er diplomatiek gesproken gaat worden, is geen goed teken, aldus de China-expert van Clingendael.

Verder lijkt het Amerikaanse ministerie van Defensie een grotere rol te spelen in de betrekkingen met China. In plaats van bijvoorbeeld het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. Zo maakte het ministerie van Defensie onlangs bekend dat de Verenigde Staten hun militaire aanwezigheid in de Filipijnen, ten zuidoosten van China, gaan uitbreiden.

En ongeveer een week geleden lekte er een document uit van binnen de Amerikaanse krijgsmacht waarin staat dat de VS er rekening mee houdt dat er in 2025 een oorlog met China kan uitbreken. "Het lijkt erop dat er binnen de Amerikaanse krijgsmacht een steeds sterkere overtuiging is dat er vroeg of laat wel een gewapend conflict met China aan zit te komen en dat Amerika zich daarop moet voorbereiden", aldus Van der Putten.

Michael O'Hanlon van het Brookings Institute in Washington zei tegen Voice of America dat de uitgelekte memo "erg onverstandig was en potentieel gevaarlijk omdat het mogelijk een selffulfilling prophecy wordt".

In deze context krijgt de Chinese ballon - die anders misschien niet zo belangrijk zou zijn geweest - toch veel betekenis, meent Van der Putten. "Het lijkt erop dat er al vaker Chinese ballonnen over Amerikaans grondgebied zijn gevlogen. Maar dat is toen niet publiekelijk bekendgemaakt. Dat dit nu wel is gebeurd, net een paar dagen voor de reis van Blinken, is geen goed teken."