Demonstraties tegen de lockdowns zijn niet nieuw in China. Maar inmiddels klinken er ook kritische geluiden over het onderdrukkende karakter van de overheid.

In de Chinese miljoenenstad Ürümqi protesteerden omwonenden vorige week na een dodelijke flatbrand. Volgens getuigen waren er tien doden te betreuren omdat de brandweer gehinderd werd door corona-afzettingen. Een kaarsenwake voor de slachtoffers liep uit op protest. In de daaropvolgende dagen leidde de frustratie ook in andere steden tot demonstraties.

Chinakenner Frank Pieke, verbonden aan Leiden Asia Centre en het East Asian Institute in Singapore, ziet dat de protesten inmiddels over meer gaan dan de coronaregels. Veel demonstranten houden witte vellen papier omhoog zonder tekst. De papieren staan symbool voor de censuur in China. "Nu wordt het politiek", zegt Pieke. "De bevolking is niet alleen het coronabeleid zat, maar ook het feit dat ze geen zeggenschap hebben."

Dat blijkt ook uit de leuzen die worden geroepen: weg met de CCP [Communistische Partij van China, red.] en weg met Xi Jinping.

Tegelijkertijd is het politieapparaat van China veel daadkrachtiger dan tijdens eerdere politieke protesten. Pieke: "De politie en veiligheidsdiensten gaan nu bijna chirurgisch achter demonstranten aan. Ze zijn niet meer zo hardhandig op straat, maar zoeken ze aan de hand van camerabeelden." Als de demonstranten eenmaal gevonden zijn, worden ze geïntimideerd of opgesloten.

"Ik denk dat de Chinese staat een beetje gaat meebewegen", zegt Ties Dams, onderzoeker bij het Clingendael Instituut. "Zo zijn de regels in Tianjin één dag na een demonstratie versoepeld. Al linkt de overheid dat zelf niet aan de onvrede, het haalt de angel wel uit het protest." Ook in Ürümqi heeft de lokale overheid de strenge lockdown opgeheven.

Inwoners van sommige steden hoeven niet meer naar speciale isolatiecentra van de overheid als ze besmet zijn. In plaats daarvan mogen ze thuis in isolatie. In de steden Chengdu en Tianjin is een negatieve testuitslag sinds kort niet meer verplicht voor reizigers van de metro. Peking schaft deze maatregel maandag af.

Maar het hele beleid omgooien? Dat ziet Dams niet snel gebeuren. "Als Xi dit strenge beleid loslaat zullen er heel veel slachtoffers vallen onder de grote groep niet-gevaccineerde ouderen. Dat levert óók woede en instabiliteit op, wat zich richt tegen de overheid."

De vaccinatiegraad ligt onder meer laag door het wantrouwen in vaccins onder de oudere bevolking. Bovendien heeft China eigen vaccins, die minder goed lijken te werken tegen de gevolgen van het coronavirus.

Pieke ziet nog een klassiek fenomeen uit de Chinese politiek: "Xi schuift de schuld voor het strenge beleid nu in de schoenen van lokale overheden." Volgens de president mogen ze het zerocovidbeleid gewoon inruilen voor het smartcovidbeleid met iets minder regels. Maar veel lokale bestuurders durven dat niet. In het geval van een uitbraak wordt er namelijk gelijk met ze afgerekend, legt Pieke uit.

Deze protesten zijn zeker niet in staat om politieke hervorming af te dwingen, zeggen beide China-kenners. "We weten niet precies hoe groot de demonstraties zijn", zegt Pieke. Als wetenschapper krijgt hij al drie jaar geen visum meer om China in te komen. "Maar de opstanden zijn relatief klein en lokaal. We moeten het niet opblazen."

"Het coronabeleid is een probleem van eigen makelij", zegt Pieke. "De overheid heeft enorme fouten gemaakt. Maar dat betekent niet dat het regime op omvallen staat. Dat is hoe het Westen er graag naar kijkt, omdat wij dat autocratische bestuur niet legitiem vinden."

Hoewel Xi niet zal wijken voor de lokale protesten, is de openlijke kritiek op hem volgens Pieke wel bedreigend. "Xi ging er prat op dat de Chinese bevolking als één persoon achter hem stond. De grote vraag is hoe hij met deze kritiek om zal gaan."

"Xi kiest duidelijk voor de sociale stabiliteit in plaats van economische groei", zegt Dams. De lockdowns hebben namelijk een prijskaartje. "China kan zelf wel tegen een stootje op economisch gebied. Maar het zal niet meer de grootmacht zijn waar andere landen zich economisch aan kunnen optrekken."

Politiek gezien vindt Pieke het spannender. "Het land wordt door de covidcrisis instabieler en zal nog meer vijanden zien in de wereld. Als Xi het gevoel krijgt dat hij diplomatiek gezien niks meer te verliezen heeft, kan hij rare beslissingen nemen." De China-kenner doelt dan op een mogelijke aanval op Taiwan. "Dat scoort tenminste bij de eigen bevolking."

Dams: "Als China economisch afremt, gaan wij dat ook voelen. Tijdens eerdere Europese crises, zoals in 2008 en 2011, was China onze herstelmotor." Het land produceerde goedkoop en Europa kon zich daaraan optrekken.

Maar nu voert China een beleid dat de economische groei inperkt. Bovendien keert het land naar binnen toe. "We zullen steeds minder toegang hebben tot Chinese middelen", zegt Dams. "Het gaat dan om hele specifieke producten, zoals zeldzame aardmetalen voor chips."

Dus vindt de Clingendael-onderzoeker het tijd worden om de afhankelijkheid af te bouwen. "Na vijftien jaar investeren in China moeten we een andere herstelstrategie zoeken uit onze eigen crises."

Als Europa de productie uit China weghaalt en naar andere delen van de wereld verplaatst, wordt dat waarschijnlijk duurder. "Dat kan tot inflatie leiden", zegt Dams.

De demonstranten in China maken zich boos voor hun eigen vrijheid en inspraak. Maar het naar binnen gekeerde beleid van de Chinese politiek is dus ook in ons nadeel.