Toen de huidige premier Mario Draghi in februari 2021 aantrad, dachten Italianen dat het land voorlopig in rustig vaarwater was terechtgekomen. De afgelopen tien jaar was de Italiaanse politiek bijzonder onrustig. Bestaande coalities sneuvelden regelmatig en nieuwe coalities kwamen nauwelijks tot stand.

De in Italië gevierde 'Super Mario' Draghi wist de politieke verschillen tijdelijk te overbruggen en smeedde een coalitie waaraan alle partijen deelnamen, behalve Fratelli d'Italia. Maar ook Draghi bleek niet opgewassen tegen de enorme verdeeldheid in de Italiaanse politiek. Uiteindelijk viel zijn coalitie over onenigheid over een steunpakket tegen inflatie en hoge gasprijzen.

Draghi's aftreden betekende het einde van een stabiele factor in roerige tijden. Ook in Brussel kwam de zoveelste Italiaanse politieke crisis zeer ongelegen. Daar zag men de betrouwbare en EU-gezinde Draghi wegvallen als leider van de derde economie van de Europese Unie.

Er was eigenlijk maar één partij die wél baat had bij de val van Draghi. Dat is de extreemrechtse Fratelli d'Italia van Meloni. Die partij nam als enige niet deel aan de brede coalitie van Draghi. Daarvan profiteerde de partij flink doordat ze als enige partij niet verantwoordelijk kon worden gehouden voor de fouten van het vorige kabinet.

De 45-jarige Meloni is een rijzende ster in de Italiaanse politiek. Bij de laatste verkiezingen in 2018 haalde ze nog 4 procent van de stemmen. Nu staat ze op zeker 25 procent in de peilingen en is ze de grootste kanshebber om de opvolger van Draghi en eerste vrouwelijke premier van het land te worden.

Meloni's politieke carrière begon bij de uitgesproken postfascistische Movimento Sociale Italiano (Italiaanse Sociale Beweging). Na tussen 2008 en 2011 als minister in de vierde regering van Berlusconi te hebben gediend, richtte ze in 2012 haar eigen partij op.

Ook die partij wordt regelmatig geassocieerd met fascisme. Zo werd de slogan van Fratelli d'Italia - "Dio, Patria, Famiglia" (God, vaderland en familie) - vaak gebruikt in het fascistische tijdperk. Ook komt de driekleurige vlam uit het partijlogo voor in dat van de Movimento Sociale Italiano, Meloni's voormalige partij.

Fascisme is in Italië sinds Mussolini (de fascistische dictator en bondgenoot van Adolf Hitler tijdens de Tweede Wereldoorlog) nooit helemaal verloren gegaan. In de Duitse politiek is er na de oorlog nooit meer ruimte geweest voor nazistische ideeën. In Italië is het fascisme zowel in de politiek als in de samenleving daarentegen nooit helemaal uitgestorven.

Meloni heeft zelf altijd ontkend dat Fratelli d'Italia een postfascistische partij is. Zij vergelijkt haar partij met de Conservatieven in het Verenigd Koninkrijk en de Republikeinen in de Verenigde Staten.

Meloni maakte van Fratelli d'Italia een populistische, islamofobe en anti-Europese partij. De verwachting is dat de partij samen met de Lega van Salvini en Forza Italia van Berlusconi een rechts-conservatieve regering kan vormen. Volgens peilingen hebben de drie goede kans om een tweederdemeerderheid te halen bij de verkiezingen. Dat is genoeg om zonder referenda de Italiaanse grondwet te kunnen wijzigen.

Salvini was eerder minister van Binnenlandse Zaken en is berucht om zijn harde migratiebeleid. De 85-jarige Berlusconi is een ondernemer die keer op keer komt bovendrijven in de Italiaanse politiek. Hij was al drie keer eerder premier. Daarnaast was hij tot 2018 verbannen uit het parlement nadat hij veroordeeld was voor belastingfraude en het aanzetten tot minderjarige prostitutie. Berlusconi wordt gezien als de minst rechtse van de drie en als een mogelijke rem op extreemrechts beleid.

Daarmee lijkt (radicaal-)rechts aan zet om antwoorden te vinden op de zorgen van Italianen. Meloni belooft belastingverlagingen (hoewel nog niet duidelijk is waarvan ze die gaat betalen) en een zeer streng migratiebeleid.

Als euroscepticus is Meloni overigens een stuk milder dan voorheen. Sinds de val van Draghi, het moment dat Meloni serieus in beeld kwam als kanshebber voor het premierschap, zoekt ze toenadering tot de EU. Italië is erg gebaat bij de miljarden uit het coronaherstelfonds van de EU, dus heeft Meloni nu niets aan een conflict met Brussel.

Bovendien is Meloni voorstander van de NAVO en steunt ze Oekraïne in de oorlog tegen Rusland. Haar partners Salvini en Berlusconi zijn steeds kritischer op de gevolgen van de oorlog voor de gewone Italiaan, zoals de hoge energieprijzen en inflatie.

Meloni zal dus op een dun koord moeten balanceren. Ze zal aan de ene kant haar kiezers en coalitiepartners te vriend moeten houden. Maar dat geldt minstens zo goed voor de Europese Unie.

In Brussel zal een overwinning van Meloni vooral beschouwd worden als een nieuwe overwinning van euroscepsis in Europa. Vorige week deden de nationalistische en eurosceptische Zweden Democraten al goede zaken tijdens de verkiezingen in hun land. Die terreinwinst van anti-Europese partijen kan op den duur voor instabiliteit zorgen in de EU.

In een eerdere versie van dit artikel noemden we de drie partijen niet radicaal-rechts, maar extreemrechts. NU.nl houdt echter voor 'extreemrechts' dezelfde definitie aan als de AIVD. Volgens die organisatie zijn dat "groepen die de democratische rechtsorde verstoren of groepen die antidemocratische doelen nastreven, eventueel door inzet van ondemocratische middelen". Dat is bij deze partijen niet het geval. De benaming 'radicaal-rechts' leek ons passender. Vandaar dat we het artikel hebben aangepast.