De Turkse president Recep Tayyip Erdogan kwam maandag terug op zijn beslissing om tien ambassadeurs van andere landen weg te sturen. Zaterdag wilde hij ze nog bestempelen als persona non grata oftewel ongewenste personen. Ook de Nederlandse ambassadeur had volgens hem moeten vertrekken. Maar waarom? Vier vragen over het diplomatieke conflict in Turkije.

Welke ambassadeurs wilde Erdogan terugsturen naar hun eigen land en waarom?

Het gaat om de vertegenwoordigers van Nederland, Canada, Denemarken, Noorwegen, Zweden, Finland, Nieuw-Zeeland, de Verenigde Staten, Frankrijk en Duitsland.

Erdogan nam de ambassadeurs op de korrel, omdat ze vorige week in een verklaring opriepen tot de vrijlating van een zakenman en filantroop die al vier jaar zonder veroordeling in de cel zit. De ambassadeurs vroegen Turkije om te luisteren naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, dat hetzelfde eist.

Erdogan noemde die verklaring zaterdag in een toespraak onfatsoenlijk en riep de ambassadeurs op het matje. De president zei dat Turkije "het zich niet kan veroorloven" de ambassadeurs "met hun gedrag" in het land te houden.

Wie is de zakenman in kwestie?

Het gaat om de 64-jarige Osman Kavala. Hij is onder meer de oprichter van Anadolu Kültür, een organisatie die zich inzet voor de culturele sector in Turkije en zich sterk maakt voor diversiteit. Als voormalige directeur wilde Kavala verschillende groepen in Turkije dichter bij elkaar brengen en ook internationale banden versterken. Verder is hij als filantroop erg populair, omdat hij talloze initiatieven steunt en in de jaren tachtig bijvoorbeeld meerdere mediabedrijven heeft geholpen met hun oprichting.

Volgens de ambassadeurs en mensenrechtenorganisaties moet hij worden vrijgelaten, omdat hij al vier jaar zonder veroordeling vastzit. Er is wel levenslang tegen hem geëist in een zaak rond het financieren van protesten tegen de Turkse regering in 2013, maar Kavala werd vorig jaar vrijgesproken.

Hij zit echter nog altijd vast, omdat kort na die uitspraak een nieuwe aanklacht is ingediend. Nu wordt hij verdacht van betrokkenheid bij de verijdelde coup in 2016, zonder dat er hard bewijs voor is. Hij moet in afwachting van die zaak zeker tot eind november in de gevangenis blijven. Kavala heeft gezegd geen verdediging meer te voeren in de zaak, omdat hij het vertrouwen in een eerlijke rechtsgang heeft verloren.

Ook Europa maakt zich sterk voor zijn vrijlating. Zo beval het Europees Hof voor de Rechten van de Mens eind 2019 al de onmiddellijke vrijlating van Kavala. Ook gaf de Raad van Europa - die toeziet op de naleving van de mensenrechten - Turkije een laatste waarschuwing. Als Kavala vóór 30 november niet is vrijgelaten, wordt er een strafprocedure tegen Turkije gestart. Het land kan daarmee zijn stemrecht en lidmaatschap in de landenorganisatie (tijdelijk) verliezen.

Osman Kavala voor zijn arrestatie.

Hoe reageerden betrokken partijen op de actie van Erdogan?

In Nederland reageerden Kamerleden vol verbazing op de ontwikkelingen in Turkije. Zowel linkse als rechtse partijen hebben forse kritiek geuit op de Turkse president, die door VVD'er Ruben Brekelmans een dictator werd genoemd.

Noorwegen is van mening dat zijn ambassadeur "niets verkeerd" heeft gedaan en geen uitwijzing heeft verdiend. Woordvoerder Trude Maaseide vertelde dat haar land "Turkije wil blijven wijzen op democratische standaarden en de Europese wetgeving die draait rondom de bescherming van mensenrechten", citeerde persbureau Reuters.

Nieuw-Zeeland zei simpelweg de banden met Turkije te respecteren.

Is de diplomatieke rel met een sisser afgelopen?

Daar lijkt het wel op. Maandag meldden Turkse media en persbureau AFP dat Erdogan na een beraad met zijn kabinet had besloten de ambassadeurs toch niet weg te sturen.

De landen van de betrokken ambassadeurs hadden eerder al laten weten nog geen officieel bericht te hebben ontvangen dat hun ambassadeurs daadwerkelijk Turkije uitgezet zouden worden.

Het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken vertelde zaterdag nog van Erdogans uitspraken op de hoogte te zijn, maar dat Turkije nog niet officieel had laten weten dat de ambassadeur naar huis zou worden gestuurd. Een woordvoerder van de Amerikaanse overheid bracht eenzelfde boodschap naar buiten, terwijl een bron aan Reuters vertelde dat nog geen enkele ambassade instructies had ontvangen.

Maandagochtend lieten ook Duitsland en Frankrijk al weten nog geen officieel bericht te hebben ontvangen. Later op de dag volgde het nieuws dat Turkije afziet van het wegsturen van de ambassadeurs. Het dreigement lijkt daardoor vooral een emotionele reactie van een boze Erdogan te zijn geweest.