Een volgend hoofdstuk in een slepend conflict tussen Polen en de Europese Unie dient zich vandaag aan. In een zaak die wordt behandeld door het grondwettelijk tribunaal in Warschau onderzoeken Poolse rechters of het Poolse recht voorrang moet hebben boven het EU-recht. Dit gebeurde er tot nu toe.

Het conflict gaat eigenlijk over de vraag of de Poolse regering EU-wetgeving mag negeren, zonder dat het land de (met name financiële) voordelen van de EU verliest. Als de rechters hiertoe beslissen, zou er volgens juristen sprake zijn van een "juridische Polexit" die in potentie erger is dan de Brexit, schreef de Volkskrant vorige week.

Brussel heeft de bevoegdheid om op een aantal thema's bindende wetgeving te realiseren. Dan gaat het om bijvoorbeeld concurrentieregels op de Europese markt, milieumaatregelen en de regels over de waarborging van onafhankelijke rechtspraak in EU-lidstaten. Het zogeheten Europese primaat dwingt lidstaten ertoe zich op dit soort thema's aan Europese regels te conformeren.

Gevoelige conflicten leidden tot dwangsom

In de afgelopen maanden botste de Poolse regering twee keer met de Unie over dat EU-primaat. De gevoeligste was de instelling van een Poolse tuchtkamer voor rechters. Die tuchtkamer kon rechters schorsen, hun salaris korten of hun onschendbaarheid opheffen, zodat ze kunnen worden vervolgd. Volgens de Europese Commissie was dit in strijd met de onafhankelijke rechtspraak in het land.

Het Europees Hof van Justitie ging mee in de bezwaren van de Commissie, maar de Poolse hoogste rechter oordeelde dat de regering de uitspraak van het Hof naast zich mocht neerleggen. Toen de Commissie een ultimatum stelde, besloot de regering om de tuchtkamer tijdelijk op te schorten. De Commissie eiste alsnog een dwangsom van 500.000 euro per dag bij het Hof, omdat Polen niet aan alle voorwaarden zou hebben voldaan.

Een tweede, even hoge dwangsom kreeg Polen door de Europese rechter opgelegd in een conflict met buurland Tsjechië over de vervuilende bruinkoolmijn van Turów. Die mijn, gelegen op 20 kilometer van de grens met Tsjechië, zou water uit Tsjechische dorpen aftappen en geluidsoverlast veroorzaken. Warschau accepteerde de uitspraak van het Hof niet en legde wederom een vonnis van een Europese rechter naast zich neer.

Meerdere lidstaten liggen met Europees Hof in de clinch

De conservatieve, nationalistische Poolse regering heeft het EU-primaat al vaker publiekelijk aangevallen. Parlementslid en oud-minister van Justitie Michal Wojcik zei eerder in gesprek met persbureau Reuters dat "de grondwet de hoogste wet in Polen is".

Polen is echter niet het enige land dat met het Europees Hof in de clinch heeft gelegen: in veel lidstaten groeit de kritiek dat Europese wetgeving nationale parlementen onterecht overschaduwt. Het was voor veel Britten een reden om te stemmen voor hun vertrek uit de Europese Unie.

Financiële consequenties

Woensdag vindt een nieuwe zitting in de juridische vete tussen Brussel en Warschau plaats. Tijdens eerdere zittingen werd de uitspraak telkens uitgesteld. Het is nog maar de vraag of de Poolse regering de financiële consequenties van een eventuele juridische Polexit wil accepteren.

"Zolang er discussie is over geld, zal de rechtbank geen beslissing nemen", zei Dariusz Mazur, woordvoerder van de rechtersvakbond Themis, tegen de Volkskrant. Alleen al uit het Europese herstelfonds voor de coronacrisis ontvangt Polen 36 miljard euro - en de Europese Commissie heeft gezegd dit niet uit te keren als Polen de onafhankelijkheid van rechtspraak blijft schenden.

Het is dus nog maar de vraag of er vandaag wel uitspraak wordt gedaan.