NU.nl
De 26-jarige Roman Protasevich is zondag door de Belarussische autoriteiten uit een vliegtuig van Ryanair gehaald. Het leidde tot een golf van verontwaardiging van Europese regeringsleiders. Maandag beslist de EU over mogelijke sancties tegen Belarus. Wie is Protasevich, wat gebeurde er precies en waarom wilden de autoriteiten hem oppakken?
Protasevich (hierboven te zien op archiefbeeld) reisde gisteren van de Griekse hoofdstad Athene naar Vilnius, de hoofdstad van Litouwen. Het vliegtuig vloog vlak voor de landing over het grondgebied van Belarus toen het door een straaljager werd gedwongen te landen op het vliegveld van de Belarussische hoofdstad Minsk. Daar werd Protasevich uit het vliegtuig gehaald.
Al tijdens het inchecken merkte Protasevich dat hij met bijzondere belangstelling door iemand werd gadegeslagen, zo liet hij via sociale media weten. Het ging volgens hem om een agent van de KGB, de geheime dienst van Belarus, die bij de incheckbalie een foto probeerde te maken van zijn paspoort en toen uit de rij wachtenden verdween.
Autoriteiten in Belarus controleren de bagage van de passagiers van het Ryanair-toestel.
'Door de staat gesponsorde kaping'
De CEO van Ryanair, Michael O'Leary, denkt dat er agenten van de Belarussische geheime dienst aan boord van het vliegtuig waren. Die zouden ruzie met de bemanning hebben gemaakt en hebben gezegd dat er een bom aan boord was om zo een voorzorgslanding af te dwingen. Hij sprak bij de Ierse radiozender Newstalk van een "door de staat gesponsorde kaping". Ook de Ierse minister van Buitenlandse Zaken - Ryanair is een Iers bedrijf - vermoedt dat het om KGB-agenten gaat.
Na de landing in Minsk werden Protasevich en zijn vriendin Sofia Sapega gedwongen het vliegtuig te verlaten. "Doe dit niet, ze zullen me vermoorden. Ik ben een vluchteling. Ze zullen me de doodstraf geven", zei Protasevich volgens een passagier.
"Hij schreeuwde niet, maar het was duidelijk dat hij heel bang was. Als er een raam open had gestaan, was hij eruit gesprongen", zei medepassagier Edvinas Dimsa tegen persbureau AFP. "We kunnen niet anders, we hebben geen keuze op grond van de reglementen van Ryanair", was het antwoord van een medewerker van de vliegtuigmaatschappij.
Het Belarussische ministerie van Binnenlandse Zaken meldde maandag dat Protasevich in voorlopige hechtenis zit in een gevangenis in Minsk. Geruchten dat Protasevich met hartproblemen in een ziekenhuis zou liggen, werden tegengesproken door een woordvoerder van het ministerie. "Er zijn geen klachten over zijn gezondheidstoestand."
Medeoprichter van een onafhankelijk mediaplatform
Protasevich was al sinds zijn middelbareschooltijd actief in de oppositiebeweging tegen president Alexander Lukashenko. Hij was medeoprichter van Nexta Live, een kanaal op de berichtendienst Telegram. Dat kanaal werd de belangrijkste informatiebron na de Belarussische verkiezingen (waarbij op grote schaal fraude werd gepleegd) en tijdens de massaprotesten daarna. Het kanaal heeft inmiddels meer dan een miljoen volgers.
Onlangs stapte Protasevich over van Nexta naar het journalistieke platform Belarus Golovnogo Mozga (Belarussische hersenen), dat ook actief is op Telegram.
In 2019 vluchtte Protasevich naar Polen. Dat gebeurde nadat zijn collega Uladzimir Chudziantsoe, die ook voor Nexta actief was, was opgepakt. Hij zit nu een gevangenisstraf uit.
Protasevich staat op een lijst van terroristen en in november 2020 maakte het Belarussische openbaar ministerie bekend hem te willen vervolgen wegens het verstoren van de openbare orde en het mogelijk maken van online haatcampagnes. Polen wees eerder een verzoek om uitlevering af.
In Belarus zitten op dit moment 27 journalisten achter de tralies. Het land staat op de 158e plaats op de persvrijheidsindex van 180 landen.
Voorzitter Europese Commissie noemt actie 'totaal onacceptabel'
Volgens een woordvoerder van de universiteit van Vilnius was Protasevich met zijn vriendin in Griekenland op vakantie. Ook bezocht hij een conferentie waar eveneens de Belarussische oppositieleider Svetlana Tikhanovskaya bij aanwezig was. Van deze ontmoeting plaatste hij foto's op Twitter.
Voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen noemt de actie van Belarus "totaal onacceptabel". De Europese Unie en de Verenigde Staten eisen de onmiddellijke vrijlating van Protasevich en een internationaal onderzoek naar de gedwongen landing van het Ryanair-vliegtuig. Maandag komen de leiders van de Europese Unie bij elkaar om nadere sancties met elkaar te bespreken.
