NU.nl
De Noor Tommy Olsen van Aegean Boat Report onderhoudt vanuit zijn woonplaats boven de poolcirkel contact met vluchtelingen die slachtoffer zijn van zogenoemde pushbacks door de Griekse kustwacht. "Bij mij gaat dag en nacht de telefoon, mensen bellen soms rechtstreeks vanaf zee als ze in de problemen zitten. We zitten in Europa op een glijdende schaal", zegt hij in gesprek met NU.nl.
EU-lidstaten hebben sinds het begin van de coronapandemie zeker 40.000 vluchtelingen weggestuurd. Dat is tegen internationale afspraken: vluchtelingen moeten worden overgebracht naar opvangcentra. Volgens de Britse krant The Guardian zijn meer dan tweeduizend vluchtelingen om het leven gekomen als gevolg van de illegale terugstuuracties.
In Griekenland zijn sinds begin vorig jaar 6.230 mensen tegengehouden, waarbij in 89 procent van de gevallen geweld is gebruikt, aldus een deze week uitgekomen rapport van Border Violence Monitoring Network.
Stichting Vluchtelingenwerk riep demissionair premier Mark Rutte er in maart van dit jaar toe op "niet langer weg te kijken van deze gruwelijke mensenrechtenschendingen".
De organisatie Legal Centre Lesvos spande bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg vijf rechtszaken aan tegen Griekenland. Volgens de organisatie is er sprake van een "systematische en wijdverspreide praktijk".
De Turkse kustwacht vangt vluchtelingen op die vermoedelijk zijn teruggestuurd door Griekenland.
Olsen is de oprichter en enige medewerker van Aegean Boat Report. Hij woont in Tromsø, een Noorse stad boven de poolcirkel. Van daaruit volgt hij de ontwikkelingen in de Egeïsche Zee, 5.000 kilometer verderop.
Zijn organisatie groeide de afgelopen twee jaar uit tot een begrip. Vluchtelingen die de oversteek van Turkije naar Griekenland wagen, sturen hem foto's en video's. Zo kan Olsen bewijzen dat mensen daadwerkelijk worden teruggestuurd naar Turkije. Hiermee bracht hij de Griekse autoriteiten (en de Europese Unie) regelmatig in grote verlegenheid.
De verhalen die Olsen binnenkrijgt zijn schrijnend en tonen het failliet van het Europese vluchtelingenbeleid. Op 26 april kreeg hij beelden van een pushbackoperatie binnen. Op die dag zetten gemaskerde leden van de Griekse kustwacht een groep van 53 vluchtelingen, onder wie 35 kinderen en twee zwangere vrouwen, midden op zee op een drijvend vlot, waarbij grof geweld werd gebruikt.
Door toedoen van Olsen is de onwettige actie van de Griekse kustwacht minutieus vastgelegd, tot het moment dat de mobiele telefoons werden ingenomen. De volgende beelden kwamen van de Turkse kustwacht, die de groep een paar uur later oppikte.
Aegean Boat Report is een eenmansorganisatie en Olsen doet het werk vrijwillig. Zijn geld verdient hij als medewerker van een kinderdagverblijf. In het halletje van zijn huis, tussen de wc en de slaapkamer, staat een bureau met een groot scherm waaraan hij elke dag tot diep in de nacht zit te werken. "Vluchtelingen in nood bellen niet tijdens kantooruren", zegt Olsen.
Ook overlegt hij als boten met vluchtelingen in nood verkeren "soms wel tien keer per week" met de Turkse kustwacht, spreekt hij met parlementariërs uit heel Europa en werkt hij samen met journalisten. "Het werk dat ik doe, zou eigenlijk door drie mensen gedaan moeten worden", zegt hij.
Het begon voor Olsen in september 2015, toen hij naar Lesbos ging om te helpen met de opvang van vluchtelingen die in groten getale aankwamen op dat eiland. Hij kwam terecht in wat hij zelf omschrijft als "een oorlogszone": Syriërs en andere vluchtelingen die in overvolle bootjes aankwamen, vaak gezinnen met kleine kinderen. Olsen: "Het was echt een andere wereld."
Samen met zijn vrienden besloot hij vooral 's nachts te gaan werken, als de andere massaal uitgerukte hulpverleners op één oor lagen.
Met zaklampen en warmtecamera's speurden ze de golven af en verleenden ze eerste hulp aan vluchtelingen die de oversteek hadden gered. Wat begon als een project voor een paar weken, groeide uit tot een verblijf van een paar maanden.
Een vluchtelingenkamp op het Griekse eiland Lesbos.
Toen Olsen begin 2016 weer terugkwam in Tromsø, lieten de beelden van Lesbos hem niet los. Als hulpverlener in het veld beschikte hij vaak over gebrekkige informatie, waardoor de hulpverleners kans liepen te laat te arriveren op de plek waar vluchtelingen aankwamen. Dat moest anders.
Hij groeide uit tot dé instantie waaraan vluchtelingen hun locatie konden doorgeven. Olsen verzamelde die informatie en gaf die via WhatsApp-groepen door aan vrijwilligers en hulporganisaties op de Griekse eilanden.
In 2017 startte Olsen een Facebook-pagina, om zo een groter publiek te informeren over de drama's die zich in de Egeïsche Zee afspelen. Dankzij de foto's en filmpjes die Olsen online zet, kunnen de Grieken niet meer ontkennen dat vluchtelingen in Griekenland zijn aangekomen en dus op grond van internationale vluchtelingenverdragen moeten worden opgevangen.
Vaak lapt Griekenland die regels aan zijn laars, maar soms wordt een groep daadwerkelijk naar een opvangkamp gebracht, zoals afgelopen week nog gebeurde. "Er is geen peil op te trekken wat de Griekse autoriteiten doen", zegt Olsen. "Het is weleens voorgekomen dat een paar mensen naar een opvangkamp mochten en de rest op een vlot werd gezet."
Een meisje in kamp Moria op het Griekse eiland Lesbos.
Olsen kwam het afgelopen jaar met een reeks onthullingen over pushbacks, waarbij hij samenwerkte met internationale nieuwsmedia. Dat de Grieken vluchtelingen in strijd met internationale verdragen terug de zee op slepen is niet nieuw - dat gebeurde in 2014 ook al - maar pas sinds maart 2020 gebeurt het systematisch. Daarbij worden vluchtelingen op reddingsvlotten gedumpt. Olsen: "Normaal worden reddingsvlotten gebruikt om mensen te redden, nu om mensen te dumpen. Dat is de omgekeerde wereld. En dan zijn het ook nog eens oude, afgekeurde vlotten."
Toen Der Spiegel in december vorig jaar met een verhaal over misstanden in Griekenland kwam, was voor de Griekse minister van Migratiezaken Notis Mitarachi de maat vol. Tijdens een speciaal opgetuigde persconferentie voor de internationale media beweerde hij dat Olsen deel uitmaakte van een netwerk van smokkelaars.
Olsen: "Het was een poging mij in diskrediet te brengen, omdat ik de belangrijkste bron van het verhaal was. Ik heb verder nooit iets van de Griekse autoriteiten gehoord."
Het liefst zou Olsen fulltime bezig zijn met Aegean Boat Report, maar de financiën laten dat niet toe. Hij heeft geprobeerd om financiers te krijgen, maar dat is tot nu toe niet gelukt. "Je hebt er een dagtaak aan om subsidies binnen te slepen", zegt hij. "Daar heb ik de tijd niet voor."
En dus vertrekt Olsen elke ochtend naar het kinderdagverblijf en zit hij 's avonds in het halletje tot diep in de nacht achter zijn scherm.