De demonstraties die zondagnacht tot veel onrust leidden in Wit-Rusland, waren daar een eerste indicatie van. Het waren de grootste in het land sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991. Veel Wit-Russen hadden altijd wel vrede met de status quo in hun land: Wit-Rusland was economisch relatief stabiel en veilig (zeker in vergelijking met buurland Oekraïne).

Het gesteggel met buurland Rusland, de laconieke aanpak van het coronavirus (Lukashenko raadde aan om wodka te drinken) en de daaropvolgende slechte economische situatie, hebben de bevolking tot dit punt gedreven. En dat kan nog gevaarlijk worden voor de president, zegt André Gerrits, hoogleraar internationale politiek aan de Universiteit Leiden.

"De verkiezingen zijn puur om te kunnen zeggen: we houden rekening met jullie en we zijn een democratisch bewind. Tegelijkertijd ondermijnen ze dat door op dezelfde dag nog vast te houden aan die absurde percentages", vervolgt Gerrits, die ook niet in de extreme verkiezingswinst van Lukashenko gelooft. "Het is een vorm van politieke arrogantie die je kunt doen als je positie binnen de elite onaantastbaar is."

Een flitsgranaat explodeert bij een demonstratie. (Foto: Pro Shots)

Deze "enorme brutaliteit" toont aan dat het regime zijn bevolking totaal niet serieus neemt, zegt de hoogleraar. De demonstraties, waarbij ruim drieduizend mensen werden aangehouden en één dode viel, konden worden verwacht. "Op een bepaald moment bereik je een kritisch punt: je krijgt dan een cocktail van emoties", aldus Gerrits.

In de maanden naar de verkiezingen toe schakelde Lukashenko een voor een zijn tegenstanders uit door ze op te pakken. Andere oppositiekandidaten zagen zich genoodzaakt te vluchten. Anders dan andere jaren, leidden deze acties door de regering wél tot grootschalige protesten

De slipperbeweging van Sergej Tikhanovski - symbool voor het 'vertrappen' van 'kakkerlak' Lukashenko - was daar een goed voorbeeld van. Tikhanovski werd aangehouden, waarna zijn vrouw Svetlana Tikhanovskaya zich kandidaat stelde. Niet omdat ze politieke ambities had - ze beloofde binnen zes maanden wél met vrije verkiezingen te komen - maar uit noodzaak. Zij kreeg zondag slechts 9,9 procent van de stemmen, althans, volgens de officiële uitslagen.

Tikhanovskaya heeft inmiddels om een hertelling gevraagd, al is het onwaarschijnlijk dat Lukashenko ook maar een seconde daarover hoeft na te denken. "Daarmee zou hij in feite zeggen dat de eerste uitslagen frauduleus waren", legt Gerrits uit.

Svetlana Tikhanovskaya hield na de verkiezingsuitslag een emotionele persconferentie. (Foto: Pro Shots)

De echte verandering zal volgens Gerrits niet van de demonstraties komen, maar van de politieke elite, die uiteindelijk over de toekomst van Lukashenko gaat. "Hij kan niet verder zonder de steun van het kritische deel van de elite. Als die elite, onder druk van dit soort demonstraties, het idee krijgt dat hij hun belangen niet meer effectief kan verdedigen, dan is het over en treedt iemand anders naar voren."

"Dictators worden bijna altijd afgezet en afgelost door voormalige politieke vrienden, niet door de oppositie. Dat gebeurde ook bij de Oranjerevolutie in Oekraïne, toen een deel van de elite zich tegen de leider keerde."

Een spontane oproep van Polen, om EU-landen bij elkaar te brengen om de situatie in Wit-Rusland gezamenlijk af te keuren, zal in ieder geval voor weinig verandering zorgen of indruk op Lukashenko maken. De 65-jarige president staat niet bekend om zijn goede verhoudingen met het Westen. Wit-Rusland is daarnaast economisch gezien totaal niet afhankelijk van de EU, maar veel meer van buurland Rusland.

Hoe dit dan wel zal aflopen? Met een sisser en dan over naar de orde van de dag, zal Lukashenko hopen, denkt Gerrits. Hij heeft aangetoond geen geweld te schuwen tegen zijn eigen bevolking en hoopt waarschijnlijk dat iedereen zich uiteindelijk neerlegt bij het feit dat hij er nu eenmaal zit.

Gerrits: "Veel Wit-Russen beschouwen de politiek als slecht weer: het is onaangenaam, maar je doet er niets aan. Lukashenko hoopt dat de mensen ook nu zo weer zullen reageren. Het is alleen de vraag of zijn politieke bondgenoten, binnen en buiten Wit-Rusland, hem daar opnieuw de kans voor geven."