NU.nl
China heeft een nieuwe veiligheidswet aangenomen voor Hongkong. Die stelt het communistische regime in staat om harder op te treden tegen oppositiepolitici en activisten. Zij maken zich dan ook zorgen dat de democratische vrijheden die de stad geniet worden afgebroken. Vier vragen over de protesten in Hongkong en de nieuwe wet.
Hoe verhoudt Hongkong zich eigenlijk tot China?
Hongkong is een belangrijk financieel en economisch centrum. Veel multinationals hebben hun Aziatische hoofdkwartier dan ook daar gevestigd. Tijdens de jaren zeventig van de vorige eeuw speelde de stad een grote rol bij de economische ontsluiting van China.
Hongkong diende lang als het venster op de wereld voor de communistische reus en bleef ook daarna belangrijk voor de economische groei van het land, zelfs na de opkomst van financiële centra op het Chinese vasteland, zoals Sjanghai en Shenzhen.
Het is een semiautonome regio van China. Die status werd bedongen bij de overdracht van de voormalige Britse kroonkolonie in 1997. China committeerde zich aan het 'één-land-twee-systemenprincipe' voor een periode van vijftig jaar. Macau, dat in 1999 werd overgedragen door Portugal, heeft een vergelijkbare status.
Het houdt in dat Hongkong zijn eigen economische en administratieve bestuur heeft, en tot 2047 niet volledig zal worden ingelijfd. De rechtspraak is onafhankelijk en de stad kent vrijheid van meningsuiting en vereniging.
Waarom maken pro-democratieactivisten in Hongkong zich zorgen?
Ondanks de garantie dat de status van Hongkong niet zal veranderen tot 2047, vrezen veel inwoners van Hongkong de toenemende invloed van China.
Ten tijde van de overhandiging door het Verenigd Koninkrijk werd nog breed aangenomen dat de groei van het kapitalisme en de stijgende welvaart in dat land zouden leiden tot meer democratie. Maar onder Xi Jinping ligt China inmiddels op koers om het machtigste land ter wereld te worden, zonder die verwachte democratisering.
Sterker nog: de Chinese Communistische Partij loopt voorop bij het gebruik van technische middelen die de politiestaat tot ver in de 21e eeuw moeten garanderen. Onrustige minderheden, zoals de Oeigoeren in de provincie Sinkiang, worden genadeloos onderdrukt.
De protestgolf in Hongkong kwam begin 2017 op gang, nadat de regering van chief executive Carrie Lam (grofweg de premier van de semiautonome regio) een wijziging van de uitleveringswetten voorstelde. Het moest voortaan mogelijk worden verdachten uit te leveren aan China, zodat die daar berecht konden worden.
Critici vreesden dat dit de onafhankelijkheid van de rechtspraak in Hongkong en de veiligheid van politieke dissidenten in gevaar zou brengen.
Hoe verliepen de demonstraties?
In de maanden die volgden gingen honderdduizenden Hongkongers de straat op om te protesteren tegen de wijziging.
De demonstraties werden steeds grimmiger: het vliegveld van de stad werd lamgelegd, parlementariërs gingen met elkaar op de vuist, de georganiseerde misdaad liet zich inschakelen om demonstranten aan te vallen en betogers werden door de politie bestookt met traangas en kogels, die soms wel en soms niet van rubber waren.
Lam kondigde eerst aan dat het wijzigingsvoorstel voor onbepaalde tijd werd bevroren en verklaarde de nieuwe uitleveringswet daarna "dood", maar het duurde tot september totdat ze aankondigde die officieel te zullen intrekken, wat een maand later gebeurde. Te laat, zeiden de activisten.
De massabetogingen gingen door en de economie van de stad raakte in een recessie, de eerste in tien jaar.
In november belegerde de politie de campus van de polytechnische universiteit. Meer dan duizend studenten werden gearresteerd. Later die maand werden er buurtraadsverkiezingen gehouden, die golden als barometer voor de publieke opinie. In zeventien van de achttien buurtschappen wonnen pro-democratiekandidaten een raadsmeerderheid.
De komst van het coronavirus, begin dit jaar, maakte grote demonstraties onmogelijk. De politie greep de gelegenheid aan om tientallen pro-democratieactivisten op te pakken. Met het versoepelen van de lockdown in Hongkong kwamen de betogingen ook weer op gang. Vooralsnog zijn die wel minder grootschalig dan voor de coronacrisis.
Hoe gaat China om met de protesten en wat is de omstreden nieuwe veiligheidswet?
Peking onthield zich lang van directe inmenging, hoewel de Chinese regering de demonstraties veelvuldig veroordeelde en troepen legerde aan de grens.
Dat veranderde in mei van dit jaar, toen het Chinese parlement groen licht gaf voor een nieuwe veiligheidswet. Hongkong had eigenlijk al eerder zo'n wet moeten krijgen, maar dat liep in het verleden stuk op de grote politieke en maatschappelijke weerstand daartegen.
De wet werd deze week goedgekeurd. Dat gebeurde in grote geheimzinnigheid. De volledige tekst van de wet is nog niet openbaar gemaakt, los van enkele details die door de staatsmedia werden gemeld.
Wat weten we wel? De wet stelt het aansturen op secessie (afscheiding), het ondermijnen van de autoriteit van de regering, terrorisme en samenwerking met buitenlandse mogendheden of andere externe actoren strafbaar.
Peking zal een nieuw bureau voor de nationale veiligheid vestigen in Hongkong, dat onder meer inlichtingen zal verzamelen en overtreders van de veiligheidswet zal vervolgen. Daarbij kunnen verdachten worden uitgeleverd aan China.
Het belangrijkste aspect van de veiligheidswet is dat de Chinese overheid als enige mag bepalen hoe die moet worden geïnterpreteerd - de politiek of rechtspraak in Hongkong komen daar niet aan te pas. Als de veiligheidswet botst met de wetten van Hongkong, dan krijgt eerstgenoemde voorrang.
