De hoogste Europese rechter moet de omstreden Poolse tuchtkamer met spoed op pauze zetten, zegt de voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen dinsdag.

Als het Europees Hof van Justitie haar verzoek inwilligt, dan moet Polen de tuchtkamer onder dreiging van een flinke dwangsom mogelijk tijdelijk op non-actief stellen. Het Hof kan hier mogelijk over enkele dagen al een besluit over nemen.

In Polen mogen de vonnissen van rechters sinds een aantal jaren door een zogeheten tuchtkamer getoetst worden op 'ethisch gedrag'.

Het Europees Hof van Justitie liet Polen in november weten dat deze kamer, die indirect politiek gekozen wordt, in strijd is met de Europese regels en de onafhankelijkheid van de rechtsstaat ondermijnt. Deze waarschuwing legde de Poolse regering naast zich neer, net als een hierop gebaseerd oordeel van het Poolse hooggerechtshof.

De tuchtkamer is een van vele juridische hervormingen die de Poolse nationalistische regeringspartij PiS sinds 2015 heeft doorgevoerd. De tuchtkamer kan rechters boetes opleggen, laten degraderen of ontslaan.

Staken in afwachting van definitieve uitspraak

Bij het Europees Hof loopt momenteel een rechtszaak tegen Polen, die is aangespannen door de Europese Commissie. Deze procedures duren vaak echter maanden of zelfs een aantal jaren, legt Michiel Luining van Universiteit Leiden uit.

Om eventuele schadelijke activiteiten voor die tijd te beperken, is het mogelijk een 'interim-maatregel' aan te vragen bij het Hof, zoals Von der Leyen nu gedaan heeft.

Bij een interim-maatregel zou Polen de werkzaamheden van de tuchtkamer moeten staken in afwachting van de definitieve uitspraak van het Europees Hof. Mocht Polen zich hier niet aan houden, dan hangt het land een dwangsom boven het hoofd, stelt Luining.

Hoe hoog de boete zal zijn, is nog niet duidelijk. Bij eerdere interim-maatregelen ging het om zeker 100.000 euro per dag.

Maatregel werkte eerder tegen Polen

Twee keer eerder heeft het Hof met succes een interim-maatregel tegen Polen afgevaardigd. Een keer om de kap van het oerbos te stoppen en een andere keer om een pensioenwet voor rechters terug te draaien.

"Mede dankzij deze maatregel is het hooggerechtshof in Polen nog onafhankelijk", zegt Luining. De pensioenaanpassing zou als gevolg hebben dat een groot deel van de rechters van het hooggerechtshof niet meer mag werken.

Luining verwacht dat het Hof het verzoek van Von der Leyen zal inwilligen, omdat Polen eerder het vonnis van het eigen hooggerechtshof over de tuchtkamer naast zich neer heeft gelegd. Dat hooggerechtshof had op basis van advies van het Europees Hof geoordeeld dat de tuchtkamer de onafhankelijkheid van de rechtspraak ondermijnde.

"Nu die jurisprudentie bestaat, zal het Hof zeggen dat het te belangrijk is en daarom een interim-maatregel afvaardigen", verwacht Luining.

Zwaarste middel tegen Polen is al ingezet

Naast de rechtszaak tegen de tuchtkamer loopt er momenteel een artikel 7-procedure tegen Polen en dertien juridische hervormingen die de regering heeft doorgevoerd.

Artikel 7 is het zwaarste middel dat de EU kan inzetten en kan ertoe leiden dat Polen zijn stemrecht in de EU-ministerraden verliest. Deze procedure loopt al ruim twee jaar.

"Die procedure gaat over de kwaliteit van je rechtsstaat en democratie en kan echt bijna eindeloos doorgaan. Het nemen van echte maatregelen via artikel 7 ligt politiek te gevoelig", zegt Luining.

Hij ziet daarom een nieuwe ontwikkeling in het gebruik van losse rechtszaken, zoals tegen de tuchtkamer in Polen. "Het Europees Hof van Justitie wint steeds meer terrein om deze moeilijke zaken aan te pakken. Er komt steeds meer jurisprudentie op dit gebied."