Voor de tweede keer in een half jaar tijd is er grote onrust in Turkije. Nu vanwege een corruptiezaak, waarbij diverse hooggeplaatste personen en hun familie betrokken zijn. De macht van premier Recep Tayyip Erdogan lijkt hiermee verder af te brokkelen.

Dat de Turkse regering nauw verweven is met de bouwsector, mag geen verbazing wekken. Bij de steekpenningen die daarbij worden aangenomen, valt misschien ook nog wel wat voor te stellen.

''De economische groei van Turkije berust voornamelijk op de enorme bouwactiviteiten in het land'', zegt Erik Jan Zürcher, hoogleraar Turkse taal en culturen. ''De vergunningen die daarvoor nodig zijn, bieden allerlei mogelijkheden tot corruptie. Het is wél opmerkelijk dat een groep mensen binnen de politie en het Openbaar Ministerie besluit om hier een zaak van te maken en alles naar buiten te brengen. Het laat zien dat er fundamentele spanningen binnen het regeringskamp heersen.''

De onafhankelijkheid van de rechterlijke macht is de laatste jaren flink uitgehold. Zürcher: ''Net als het leger was dit een bolwerk van de Kemalistische elite. Tegenstanders van het huidige regime dus. De rechtbank dwarsboomde veel plannen van Erdogan, totdat de premier in 2007 begon om mensen met zijn eigen achtergrond in de rechterlijke macht en het OM neer te zetten. Dat deze corruptiezaak desondanks wordt geopend, laat zien dat niet iedereen meer achter hem staat.''

Gülen

In het corruptieschandaal zijn tot nu toe 24 mensen aangehouden, onder wie drie zoons van deze week afgetreden ministers. Erdogan spreekt van een internationaal complot, dat erop gericht is Turkije en de Turkse economie schade toe te brengen. De werkelijkheid is dat veel hoge posities binnen de politie en het justitieel apparaat inmiddels door aanhangers van de Hizmet-beweging worden bezet. De leider hiervan is de islamitische geestelijke Fethullah Gülen, die in de Verenigde Staten verblijft.

Gülen is een vroegere bondgenoot van Erdogan. ''Hun ideologie is dezelfde, beiden willen een islamitische Turkse samenleving'', zegt Zürcher. ''Ze verschillen alleen in de manier waarop ze die tot stand willen brengen. Erdogan gaat voor een directe politieke strijd, Gülen zoekt vooral de weg via het onderwijs. Hij wil nieuwe generaties goed opgeleide, ondernemende moslims kweken. Hij is groot geworden met het stichten van privé-onderwijsinstellingen.''

Gezi-protesten

Dat de aanhang van Gülen machtiger wordt, is Erdogan een doorn in het oog. Om die reden besloot hij eerder dit jaar om de dershanes (privéscholen) van Gülen onder staatstoezicht te stellen. Ook vond een grote reorganisatie plaats bij de inlichtingendienst.

De animositeit werd nog heviger tijdens de massale Gezi-protesten in mei en juni. Zürcher: ''Gülen liet zich toen zeer kritisch uit over de harde opstelling van Erdogan. Hij riep op tot een geweldloze aanpak, Erdogan koos voor de weg van de confrontatie.''

Een saillant detail is dat de aanleiding van de Gezi-protesten overeenkomsten vertoont met het huidige schandaal. Hoewel er in het voorjaar niets bekend was over corruptie, gingen mensen de straat op om hun stem te verheffen tegen de bouwwoede van de regering. Het populaire Gezipark zou worden omgetoverd tot een groot winkelcentrum. ''De demonstranten van toen zien in deze corruptiezaak een bevestiging van hun gelijk'', zegt Zürcher.

'Einde Erdogan'

De hoogleraar vermoedt dat 2013 het einde heeft ingeluid van het tijdperk-Erdogan. ''Ik denk dat steeds meer invloedrijke mensen vinden dat hij schade toebrengt aan Turkije. Het zal met conflicten en agressie gepaard gaan, maar langer dan een jaar zie ik hem niet meer aan het bewind."

"Wat volgt, durf ik niet te voorspellen. Gülen zal zelf niet snel een politieke partij oprichten, maar zijn steun is wel cruciaal. Want een linkse meerderheid zal Turkije niet snel krijgen.